چکیده:
سید جمال الدین اسدآبادی و امام خمینی، دو نماینده بارز جریان بیداری اسلامی در دو دوره مختلفند که دایره شمول اندیشه و آراء این دو در زمینه بیداری اسلامی گسترده است. در این گستردگی وجوه تشابه و تفارق در کلیات و جزئیات آراء وجود دارد. مساله وحدت (وحدت اسلامی، وحدت ملل مسلمان و غیره) از کلیات مشابه با جزئیات متفاوت است که جایگاه مشخصی در مجموعه اندیشه های دو متفکر دارد. در مورد سید می توان گفت که وحدت، بن مایه و اساس مبارزه سیاسی وی بوده و در آراء امام خمینی این مساله جزئی مهم از مجموعه فکری ایشان را تشکیل می دهد. بنابراین هدف این مقاله بررسی اندیشه وحدت نزد سید جمال الدین و امام خمینی است. به نظر می رسد نظریه پردازی دو متفکر در باب وحدت، تحت تاثیر شرایط مختلف به ویژه شرایط سیاسی زمان و کیفیت مبارزه سیاسی آن ها بوده است.
خلاصه ماشینی:
سید جمال، حدود چهل سال در راه اسلام و در جهت بیدار کردن جوامع اسلامی مبارزه کرد، به افغانستان، هندوستان، مصر، روسیه، انگلیس، آلمان، عراق، عربستان، فرانسه، ترکیه و سایر سرزمینهای تحت فرمانروایی امپراتوری عثمانی سفر کرد و در شهرهای ایران نیز به گشت و گذار پرداخت، با استبداد و بیتحرکی قاجاریه در ایران و سلاطین عثمانی ستیز نمود، با استعمارگران غربی (بهویژه انگلیس) بهشدت مبارزه کرد، سخنرانیهای مکرر و شورانگیز در سراسر جوامع مسلمان ایراد نمود، راهاندازی و انتشار نشریهٔ ضیا الخافقین، راهاندازی و انتشار مجلهٔ عروهٔالوثقی، نگارش و نشر مقالات و رسالات و بیانیههای فراوان، مبارزه با استعمار و استبداد در افغانستان و هندوستان و مصر و عثمانی و اروپا، ایجاد تشکلهای مختلف برای مبارزه با استعمار و استبداد، تلاش برای ایجاد اختلاف بین استعمارگران به منظور کاستن از فشار استعمارگران بر جهان اسلام، تلاش برای توجه دادن مسلمانان به قرآن و اسلام اصیل و… وحدت جهان اسلام و مسلمانان، حاکمیت نظام اسلامی، بیداری مسلمانان و دفاع از سرزمین اسلامی و پاسداری از نوامیس و ارزشهای اسلامی و ملی تنها آرزو و خواستهٔ سیدجمالالدین بوده و در هر سرزمینی که قدم میگذاشت، وحدت مسلمانان و اعادهٔ عظمت جهان اسلام را در رأس برنامههای خود قرار میداد.
آگاهیبخشی مسلمانان از طریق انتشار نشریات یکی از دردهای جهان اسلام به نظر سید، از یک طرف درد غفلت و بیخبری خودی است و از طرف دیگر هوشیاری و توطئه برنامهریزیشده و هماهنگ استعمارگران و دشمنان اسلام؛ اما برای اینکه جوامع اسلامی دست از تفرقه و اختلاف بردارند و به همبستگی و شکوفایی ممالکشان بیاندیشند، باید این مسئله به درستی به آنها تفهیم گردد.