چکیده:
اختصاص سهم بالای یارانه به نهادههایی نظیر کودهای شیمیایی درکشور ایران و آثار منفی این نوع سیاستها بر متغیرهایی نظیر عملکرد محصول و مخارج دولت موجب تصمیمسازی حذف این نوع یارانهها شده است. از جمله محصولات تحت تاثیر اعمال این نوع سیاست، محصول برنج است. در مطالعه حاضر بهمنظور بررسی آثار سیاستهای دولت در زمینه هدفمندی یارانه کودهای شیمیایی نظیر کودهای ازته، فسفاته و پتاسه بر رفاه تولیدکنندگان و مصرفکنندگان برنج در مناطق مختلف ایران، الگوی تعادل فضایی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد حذف یارانه نهادههای مذکور در مناطق مختلف آثار متفاوتی به همراه داشته و این تغییرات در مناطق عمده تولید محسوستر بوده است. به طور کلی، حذف یارانه نهادههای ضروری، نظیر کود ازته، عمدتاموجب بالا رفتن رفاه تولیدکنندگان و مصرفکنندگان برنج شده است بهطوریکه کل رفاه تولیدکننده و مصرفکننده بهترتیب 83/ 1 و 56/ 4 درصد افزایش یافته است. این درحالی است که حذف یارانه کودهای فسفاته و پتاسه با وجود آثار مثبت در رفاه تولیدکنندگان برخی مناطق، بهترتیب موجب کاهش رفاه کل تولیدکننده در ایران به میزان 188/ 0 و 191/ 0 درصد و کاهش رفاه مصرفکننده در همه مناطق بهمقدار 46/ 0 و 47/ 0 درصد شده است.
خلاصه ماشینی:
طبقه بندی JEL: Q١٨ ,D٦٠ ,C٦١ کلیدواژهها: حذف یارانه ، آثار رفاهی ، کود شیمیایی ، برنج ، مدل تعادل فضایی مقدمه پرداخت یارانه به نهادههای کشاورزی اصولا با هدف کاهش هزینه تولید و تأمین امنیت غذایی انجام می گیرد، اما توزیع ارزان نهادههای تولیدی با وجود تأمین برخی اهداف مطلوب، پیامدهای منفی نظیر ایجاد مزیت نسبی کاذب در برخی از فعالیت های اقتصادی، هدر رفتن منابع کمیاب سرمایه گذاری، کاهش رقابت و مصرف بی رویه این نهادهها و ایجاد اثرات خارجی نظیرتأثیر بر محیط زیست به ویژه در مورد نهادههای شیمیایی نظیر انواع کود و سموم را در پی دارد (نجفی و فرج زاده، ب، ١٣٨٩).
همچنین لازم به ذکر است مطابق با بررسی های انجام گرفته ، الگوی تعادل فضایی در ایران در مطالعات اندکی نظیر مطالعه موسوی (١٣٩٠) در زمینه اثر افزایش تعرفه واردات برنج بر تولید، مصرف، واردات و رفاه مناطق مختلف ایران و نیزمطالعه کشیری کلائی و حسینی یکانی (١٣٩٤) با عنوان بهینه سازی تجارت داخلی و خارجی پسته ایران مورد استفاده قرار گرفته است .
در همین راستا در مطالعه حاضر سعی می گردد با به کارگیری الگوی تعادل فضایی اثرات سیاست هایی نظیر حذف یارانه کودهای شیمیایی ازته ، فسفاته و پتاسه بر میزان تولید، مصرف، رفاه تولیدکنندگان و مصرفکنندگان محصول برنج در مناطق مختلف ایران مورد تحلیل قرار گیرد.
اثر سیاست حذف کامل یارانه بر بازار برنج ایران (درصد) (رجوع شود به تصویر صفحه) مأخذ: نتایج تحقیق ۵۶ به دنبال این چنین کاهش تولید و مصرف و افزایش قیمت های تعادلی ، انتظار بر این است رفاه تولیدکنندگان و مصرفکنندگان نیز دستخوش تغییرات گردد.