چکیده:
محوطهی تاریخی مالین، هستهی قدیمی شهر کنونی باخرز میباشد که در جنوبشرق استان خراسان رضوی، در نزدیکی مرز افغانستان و در مسیر ارتباطی نیشابور به هرات واقع شده است. این محوطه بهدلیل برخورداری از حجم انبوه مواد فرهنگی، بهخصوص نمونههای سفالین و نیز تداوم استقرارهای انسانی، در مطالعات باستانشناسی و تاریخ خراسان، از اهمیت ویژهای برخوردار بوده و بر همین اساس نیز مورد مطالعه و بررسی روشمند باستانشناختی قرار گرفته است. با انجام بررسی روشمند باستانشناختی در محوطهی مالین، حدود پانصد قطعه از نمونههای سفالین جمعآوری گردید که ضرورت سازماندهی و تحلیل همهجانبهی این مواد فرهنگی را بهوجود آورد. نمونههای مذکور در چهار گروه: سفالینههای بدونلعاب ساده، بدونلعاب منقوش، لعابدار ساده و لعابدار منقوش، طبقهبندی شده و درنهایت مورد گونهشناسی و مقایسه قرار گرفتند. این مقایسات نشان میدهد که شکلگیری محوطه مربوط به دورهی اشکانی بوده و اوج شکوفایی مالین به سدههای میانهی اسلامی بازمیگردد. همچنین باید خاطرنشان نمود که ویژگی فنآوری سفالگری در این محوطه با تولیدات انبوه و گونههای شاخص، مشخصهی این منطقه در دوران اسلامی، بهویژه سدههای میانی اسلامی است که پیوندها و همسانیهای نزدیکی را با دیگر مراکز تمدنی همزمان خود در ایران و دیگر بلاد اسلامی نشان میدهد؛ که این موضوع، مؤید وجود شبکهی ارتباطی و فرهنگی گسترده و یکپارچه در سراسر جهان اسلام میباشد و بیش از همه با یکپارچگی آیینی و ایدئولوژیک سرزمینهای اسلامی در ارتباط بوده و ریشه در جهانبینی توحیدی اسلام دارد. درنهایت نیز با توجه به آمارهایی که در نتیجهی گونهشناسی و شناخت سفالینههای موجود در محوطهی مالین بهدست آمد، میتوان استنباط نمود که سفال غالب در این محوطه، سفالینههای بدونلعاب و سادهی نخودی بوده است که با فراوانی گستردهای در هر دو دوران تاریخی و اسلامی مورد تولید انبوه قرار گرفته و به اشکال و فرمهای شاخصی و گوناگونی مشاهده میشوند.
خلاصه ماشینی:
درنهايـت نيـز بـا توجـه بـه آمارهايـي کــه در نتيجــه ي گونه شناســي و شــناخت ســفالينه هاي موجــود در محوطــه ي ماليــن به دســت آمــد، ميتــوان اســتنباط نمــود کــه ســفال غالــب در ايــن محوطــه ، ســفالينه هاي بدون لعــاب و ســاده ي نخــودي بــوده اســت کــه بــا فراوانــي گســترده اي در هــر دو دوران تاريخــي و اســلامي مـورد توليـد انبـوه قـرار گرفتـه و بـه اشـکال و فرم هـاي شـاخصي و گوناگوني مشـاهده ميشـوند.
بـا توجـه بــه ايــن موضــوع ، بررســي روشــمند باستان شــناختي محوطــه ي ماليــن بــا هــدف کشــف تاريخچـه ي اسـتقرار، سـفال غالـب و چگونگـي مناسـبات فرهنگـي محوطـه ي ماليـن بـا ســاير نقــاط همجــوار در دســتور کار قــرار گرفــت و تــلاش شــد تــا بــا انجــام مطالعــات علمــي بــرروي نمونه هــاي ســفالين گــردآوري شــده ، پاســخ مناســبي بــه پرســش هاي موجـود داده شـود.
ايــن شــيوه در ميــان نمونه هــاي منتخــب بــا فراوانــي قابل توجهــي بــه کار رفتــه اســت ؛ به طوريکــه ٨٠ درصــد از مجموعــه ســفالينه هاي بدون لعــاب و منقــوش بــا ايــن روش مــورد تزييــن قــرار گرفتــه و براســاس متغيرهـاي رنـگ پوشـش نيـز بـه پنـج گونـه تقسـيم شـده کـه البتـه همگـي نيـز مزيـن بــه نقش مايــه هندســي هســتند؛ همچنيــن از لحــاظ طــرح نقــش نيــز نقــوش متنوعــي، ماننـد: نقـوش شـانه اي، مـواج ، عمـودي، افقـي، سـوزني، زيگـزاگ ، مثلثـي، ناخنـي، مـورب ، مـدور و بيضـي بـرروي آن هـا قابل مشـاهده اسـت .
fig ;٢٠٠٩ ,Pristman) اشکاني ٣٧ جنوب ايران (٦ .
١٧: ١١٣)؛ قلعه خان (گاراژيان و ديگران ، اشکاني - ساساني ٣٨ ايران (٦٢٦١ :٤٣ .