چکیده:
سفال بهعنوان یکی از ارزشمندترین دادههای باستانشناسی است که به دلیل تولید فراوان و همچنین دوام آن بهعنوان یکی از مهمترین مواد فرهنگی است که همیشه دگرگونیها و نوآوریهای مختلفی را در شکل و نقش بر خود پذیرفته که بخشی از آن بر اثر تطور و رشد درونی فرهنگها در گذر زمان بهوجود آمده است. مجموعهی معماری دستکند زیرزمینی سامن ملایر، یکی از محوطههای شاخص و منحصر بهفرد از نظر دادههای فرهنگی، بهویژه یافتههای سفالی است که از آن، گونههای مختلف سفالهای دوران اسلامی یافت شده است. سؤالات اصلی مطرح در این پژوهش عبارتند از: تکنیکهای رایج سفالینههای مجموعهی معماری دستکند زیرزمینی سامن ملایر کدامند؟ یافتههای سفالی این مجموعه مربوط به کدام دورهی زمانی است؟ براساس شواهد، یافته های سفالی این مجموعه وارداتی هستند؟ نگارندگان در این نوشتار به بررسی و مطالعهی گونههای مختلف سفالی بهدست آمده از 4 فصل پژوهش باستانشناسی در این مجموعه میپردازند و تجزیه و تحلیل گونههای مختلف سفالی از لحاظ تکنیک، فرم، تزیینات بپردازند. روش تحقیق در این مقاله براساس نتایج حاصل از فعالیت میدانی (کاوشهای باستانشناختی) و مطالعات کتابخانهای بهصورت استفاده از گزارشهای باستانشناسی و منابع کتابخانهای مرتبط با این موضوع است. نتایج تحقیق نشان میدهد گونههای شاخص سفالی این محوطه عبارتند از: سفالینه با تکنیک قالبزده کتیبهدار، سفال با تزیین ترصیع، سفال با تزیین لعاب پاشیده (اسگرافیاتو)، نقاشی رویلعاب (مینایی)، نقاشی زیرلعاب (قلممشکی) با نقوش مسبک انسانی و حیوانی، آبی و سفید و نمونههای سفال زرینفام است که از لحاظ زمانی این یافتهها مربوط به قرون میانی و متأخر اسلامی است.
خلاصه ماشینی:
نتايــج تحقيــق نشــان ميدهــد گونه هــاي شــاخص ســفالي ايــن محوطــه عبارتنــد از: ســفالينه بـا تکنيـک قالـب زده کتيبـه دار، سـفال بـا تزييـن ترصيـع ، سـفال بـا تزييـن لعـاب پاشـيده (اســگرافياتو)، نقاشــي رويلعــاب (مينايــي)، نقاشــي زيرلعــاب (قلم مشــکي) بــا نقــوش مســبک انســاني و حيوانــي، آبــي و ســفيد و نمونه هــاي ســفال زرين فــام اســت کــه از لحــاظ زمانــي ايــن يافته هــا مربــوط بــه قــرون ميانــي و متأخــر اســلامي اســت .
سفال با تکنيک ترصيع کاري در ميـان داده هـاي سـفالي بيلعـاب و سـاده ي به دسـت آمـده از سـامن ، چنديـن قطعـه و حتــي يــک نمونــه ي بشــقاب داراي ســه پايه ي برجســته ي کوچــک به دســت آمــده اســت کــه بــا تکنيــک ترصيــع کاري تزييــن شــده اند و ســفالگران بــا نشــاندن قطعــات کوچــک ســفال و ريزتکــه ي ســفال هاي لعــاب دار بــه رنگ هــاي فيــروزه اي و ســفيد، ظــروف را تزييــن نموده انــد.
گونـه ي ديگـر از سـفالينه ها بـا تکنيـک نقاشـي زيرلعـاب محوطـه ي سـامن ، مربـوط بـه ظروفـي اسـت کـه بـا نقـوش سـياه و آبـي بـرروي زمينـه ي سـفيد تزييـن شـده اند؛ خميـره ي ايـن سـفال ها نخـودي اسـت و بـا اسـتفاده از خطـوط مـوازي و نقـوش گياهـي نقاشــي شــده اند (تصويــر ١٥)، امــا گونــه ي تزيينــي ديگــر کــه در ايــن محوطــه به وفــور يافــت شــده اســت ، مربــوط بــه کاســه هايي اســت کــه بــا خطــوط و نقــوش ســاده ي گياهــي بــه رنگ هــاي ســياه و آبــي بــرروي زمينــه ي شــيري نقاشــي شــده اند.