چکیده:
در منظومة آیات و روایات اسلامی، محل معرفت قلب است و علم حقیقی همان معرفت قلبی است. مهمترین ویژگیهای معرفت شهودی و قلبی مطرح در آیات و روایات عبارتاند از: وهبی و از سوی خداوند بودن، نامتعارف و غیرعادی بودن، مستقیم و عاری از تفکر و واسطه بودن، شناختی بودن، برخورداری از حقیقت و صدق، برخورداری از متعلَّق فرامادی و غیبی، نتیجة تقوا و مجاهده [درونی و بیرونی] بودن. عرفا نیز، به تبعیت از شریعت ناب، قایل به معرفت عرفانی و قلبیاند. از دیدگاه ابنعربی معرفت حقیقی شناختی قلبی، بیواسطه، غیراکتسابی و وهبی است که با حصول استعداد نفس از طریق رعایت تقوا، مجاهده و سلوک عملی حاصل میشود. روشن است که تطابق دیدگاه عرفا بر شریعت مبین اسلام به دلیل پایبندی آنان به دستورات و اصول اسلامی است
خلاصه ماشینی:
١. معرفت قلبی از دیدگاه قرآن کریم آیات بسیاری از قرآن کریم بر امکان و وجود نـوعی از شـناخت غیرعـادی و فراتر از معرفت های معمول در دنیا برای انسان ها دلالت میکنـد کـه خصوصـیت این شناخت عدم تحقق از طرق متعارف همچون تعلم ، تجربـه و بحـث و تفکـر است .
نکته قابل توجه این است که رؤیت در آیۀ یازدهم سورة نجم ـ که در اصل به معنای دیدن با چشم است ـ به فؤاد نسبت داده شده اسـت ، کـه ایـن مطلـب بـه ضمیمۀ شأن و منزلتی که قرآن کریم در موارد مختلف بـرای فـؤاد و قلـب قایـل شده است نشان میدهد که این رؤیت ادراکی غیرمتعارف و فراحسی است که در آن ، واسطه ای وجود ندارد، همچون رؤیت بصری که واسطۀ تفکر و اسـتدلال در آن وجود ندارد.
همچنین ، اخلاص ورزیـدن در عبادات و اعمال نوعی اشاره به مجاهده و سلوک است و این کـه ایـن نـوع از معرفت در اثر تعلم یا تفکر به دست نمیآیـد، بلکـه نتیجـۀ تـلاش و مجاهـدت درونی (اخلص ) و بیرونی (العبادة) است و با توجه به سریان آن از قلب بر زبـان ، معرفتی قلبی شمرده میشود.
(همان ، ج ١: ٢٢٤) / امام صادق در این روایت به عنوان بصری، که به طلب علم نزد ایشان آمده است ، چنین میفرماید که علم بـه آمـوختن نیسـت و نـوری اسـت کـه بـه ارادة خداوند متعال در قلب هرکس که او بخواهد قرار داده مـیشـود و اگـر کـاری از سوی عباد در جهت کسب علم باید انجـام شـود، حصـول حقیقـت عبودیـت و بندگی در درون و یاری طلبیدن از علوم برای عمل به بندگی و طلب کردن فهـم از خداوند است .