چکیده:
ﯾﮑﯽ از اﺻﻠﯿﺘﺮﯾﻦ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎی ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ، ادﺑﯿﺎت و ﺳﻨﺖ ادﺑﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻨﺮ و اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻫﺮ ﻣﻠﺘﯽ رﯾﺸﻪ ﻣﯽ دواﻧﺪ. ﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺳﺎﻃﯿﺮ، ﺳﻨﺘﻬﺎی ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮی ﻫﺮ ﻗﻮم ﯾﺎ ﻣﻠﺘﯽ ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن آن ﻗ م آﺷﮑﺎر ﺷﻮد. ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮﮐﻨﺎر ﻧﯿﺴﺖ و آﯾﯿﻨﻬﺎی ﮐﺎﻣﻞ و ﺟﺎﻣﻊ از ﺑﺎورﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐ در ﺳﻨﺖ ادﺑﯽ و ﺳﻨﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮی آﻧﻬﺎ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻧﻘﺎﺷﯽ اﯾﺮان از دﯾﺮﺑﺎز ﺑﺮای ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺗﺼﺎوﯾﺮ، دو ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻤﺪه در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ: ادﺑﯿﺎت )ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ( و ﮐﺘﺐ ﻣﺬﻫﺒﯽ. ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ای از ﻧﻘﺎﺷﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺪﯾﻮن ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﻧﻘﺎﺷﺎن ﺑﺴﯿﺎری ﺑﻮده اﺳﺖ. اﺷﻌﺎر ﺣﻤﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﻏﻨﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ«، »ﻟﯿﻠﯽ و ﻣﺠﻨﻮن« و »ﺧﺴﺮو و ﺷﯿﺮﯾﻦ« و ﯾﺎ ﮐﺘﺐ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﻣﻨﻄﻖ اﻟﻄﯿﺮ« در ﮐﻨﺎر ﮐﺘﺐ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﻗﺼﺺ اﻻﻧﺒﯿﺎء«. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺒﯿﻦ اﺻﻮل ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ و ﻗﺪﺳﯽ اﯾﻦ اﺻﻮل را در ادﺑﯿﺎت و ﻧﮕﺎرﮔﺮی اﯾﺮاﻧﯽ ﭘﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. ﻧﺘﯿﺠﻪ ی ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ آﻧﮑﻨﻪ ﻧﮕﺎرﮔﺮی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻨﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن رﻣﺰی و اﺳﺘﻌﺎری ادﺑﯿﺎت ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﮔﻮﻧﻪ ی ﺗﺼﻮﯾﺮی از ﻋﺎﻟﻢ دﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آرا ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﯾﺎن ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﻫﻨﺮ ﻗﺪﺳﯽ را ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺎﻟﯽ روح آدﻣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد را داراﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"نتیجه ی حاصل از این تحقیق آنکنه نگارگری ایرانی بنا تکیه بر جهان رمزی و استعاری ادبیات پارسی به خلق گونه ی تصویری از عالم دست پیدا می کند که بر اساس آرا سنت گرایان شاخصه های یک هنر قدسی را که سبب تعالی روح آدمی می شود را داراست .
ادبیـات پارسـی سرشار است از از وصف معشوق ها و عاشق هایی که در صورت و سیرت مثالشان را در عالم ملموس این جهان نمی تـوان یافـت در حقیقت شاعران و نویسندگان پارسی گوی با خلق جهانی مثالی در آثـار خـود بـه سـتایش و معرفـی گونـه ای از انسـان و هسـتی پرداختند که شاید نشانش را تنها در عالم بالا می توان جست اما هر یک با ظرافت ها و پیچیدگی های خاصی که دارنـد می توانند مانند یک پیامبر انسان را از عالم ناسوت بلند کنند و به جهانی دیگر رهنمون سازند و از این رهگذار بـه او فرصـت دهنـد تا خود را در آینه ی حقیقت هستی بنگرد و تعالی یابد.
اگر چه نگارگری ایرانی حتی در آن دسته از آثار ی که همراه با ادبیات عرفانی نیست مثلا در نگاره هایی کـه شاهنامه و اشعار پهلوانی اش را همراهی می کنند باز هم از همین زبان استفاده می کنند، زبان رمز و اشاره در حقیقت بنا بر نظـری که سنت گرایان از نگارگری ایرانی دارند نگارگری برای داشتن کارکرد معنوی در راستای تعالی آدمی ناگزیر است کـه از ایـن زبـان رمزی برای خلق جهان متن خود استفاده کند.
هر دوی این دو گونه ی هنری به سبب تمام آن چیزی که گفته شد از دیدگاه سنت گرایـان و حکمـت خـرد جاویـدان بـا استفاده از زیبایی شناسی که ریشه در سنت های ازلی و ابدی دارد به خلق آثاری نایل شده اند که هـر یـک مـی توانـد بـه عنـوان شاخصه ی قابل تامل از تجلی امر قدسی باشند."