چکیده:
ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ ﺧﻮﻧﺒﺎرﺗﺮﯾﻦ روزﮔﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﺮان و اﯾﺮاﻧﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﺑﺎب ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ رﺧـﺪاد وﻗـﺎﯾﻊ ﺗـﺎرﯾﺦ ﻣﻐـول،ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾﺴﺎن ﺑﺴﯿﺎری ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﺗﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻌﺪد ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﺘﺎب ﺗـﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎی ﺟـﻮﯾﻨﯽ ﮐـﻪ در زﻣـﺎن ﺣﻤﻠـه ﻣﻐو ﻻن و ﺳﯿﻄﺮه آﻧﺎن ﺑﺮ اﯾﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﯾﻦ و ﺷﯿﻮاﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮ در ﻣﯿﺎن ﮐﺘﺐ دﯾﮕﺮ ﻣﻮرﺧﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﻮﺛﻖ ﺑﻮدن اﻃﻼﻋﺎت ذﮐﺮ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب، ﺟﻮﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻮارﯾﺦ رﺧﺪاد ﺣـﻮادث اﯾـﻦ ﺑﺮﻫـﻪ ی زﻣـﺎﻧﯽ ﻧﯿـﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﺸﻤﺎر ﺗﻤﺎم وﻗﺎﯾﻊ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑـﻪ ذﮐـﺮ ﺗـﻮارﯾﺦ ﻋﻨـﻮا ن ﺸﺪه در ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﻣﯽ ﭘﺮدازد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ی ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻮرﺧﺎن اﯾﺮاﻧﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ﺑﺮﺧـﯽ ﺗﻨـﺎقض های ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻣﯿﺎن ﺗﻮارﯾﺦ اﯾﻦ دوره ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ.
خلاصه ماشینی:
"بارتولـد اثـر جـوینی را بـه نسـبت آثـار رشیدالذین و وصاف الحضره برتر می داند، زیرا او به سرزمین اویغوریان و مغولستان سفر کرده و تا حدی که منابع در اختیارش بوده ، کوشیده تاریخ مغول را به نیکی شرح دهد؛ اما باید به این نکته اشاره شود که گفته ی بارتولد تنها دلیل برتری جوینی بـر رشیدالدین و وصاف الحضره نیست ؛ زیرا با مطالعه دقیق این سه کتاب در می یابیم ک برخی مباحث عنوان شده توسط جوینی آنقدر جامع است که آن دو تقریبا مطلب تازه ای برای نقل بعضی وقایع تاریخی مشترک ندارند و تنها با نثری متفاوت مطالب را تکرار کرده اند.
٣- بررسی تناقض های سال های رخداد وقایع در تاریخ جهانگشا و کتب تاریخ مغول دیگر چنانچه اشاره شد، همانگونه که جوینی به شرح وقایع گذشته بر مردم رنجدیده ایران در روزگار مغول پرداخته است و همـانطور که هیچ تاریخی بدون ذکر سالشمار کامل نمی گردد، او هم بسان دیگر تاریخ نویسان به این امر اهتمام ورزیـده اسـت ؛ امـا ایـن مسأله دغدغه ی او نبوده زیرا به بیان برخی سال های وقوع حوادث تـاریخی نپرداختـه اسـت و مـا از طریـق مطالعـه ی کتـب تاریخی مورخان دیگر ایرانی و خارجی و احتساب دقیق زمان ها از طریق مطالب بیان شده ، به تاریخی متقن دسـت مـی یـابیم .
در حالیکه اگر دکتر عباسی و مهرکی به جستجو در کتب معروف تاریخ این دوره می پرداختنـد، مـی توانسـتند بـا برهـان بیشتری بر تاریخ عنوان شده صحه گذارند؛ زیرا در کتاب های امپراطوری مغول "مری هال "، جـامع التـواریخ " خواجـه رشـید الدین فضل الله همدانی" چنگیزخان "هارتوک" تاریخ تشکیل قوریلتای دوم اوکتای به سال ٦٣٢ ه ."