مؤلفه‏ های معنایی واژه «نزول» در قرآن کریم با تکیه بر دو محور هم‏نشینی و جانشینی مقاله

نویسنده: ظفری، پژمان ؛ امیری، جهانگیر ؛ سلیمی، علی ؛ زینی وند، تورج ؛

پژوهش های ادبی - قرآنی پاییز 1396، سال پنجم - شماره 3 ، ب (وزارت علوم/ISC (‎24 صفحه - از 117 تا 140 )

کلیدواژه ها: قرآن کریم نزول روابط هم‌نشینی روابط جانشینی مولّفه معنایی صفات خداوند. وحی

چکیده:

مادّه‎ی «نزل» یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی محسوب می‎شود که با صیغه‏های گوناگونی نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته است. این واژه که در اصل، به معنای «افتادن از فراز به فرود» است؛ در آیات قرآنی توسعه معنایی یافته و به معانی دیگری؛ همچون «آفریدن»، «بخشش»، «فراگیری»، «وارد شدن»، «ابتلا» و «قول» به کار رفته است. واژه «نزول» هرگاه در زمینه‎های دیگری چون «باریدن باران»، به کار رفته، بافت و قالب آن با فروفرستادن قرآن تفاوت دارد؛ چرا که همین مادّه‏‎ در خصوص باران، تنها به همراه واژه «سماء» (آسمان) کاربرد دارد، حال آنکه هرگاه در ارتباط با فرو فرستادن «وحی» استفاده گردیده، همواره با واژگانی؛ چون «من عندنا»، «روح الأمین»، «قلب پیامبر» و با اضافه به صفات متعدد خداوند به کار رفته است. در قرآن کریم این واژه در محور هم‏نشینی با صفاتی چون «رحمان و رحیم»، «رب العالمین»، «عزیز حکیم»، «حکیم حمید»، «حقّ» هم‏نشین شده است و چنین کاربردی عظمت و قداست قرآن را نمایان می‏سازد و در حقیقت «کنشگر حقیقی» و «فاعل وحی» را خداوند معرفی می‏کند. در محور جانشینی نیز با واژگانی؛ چون «وحی»، «القاء»، «قرائت»، «تلاوت»، «آتَی»، «جاء»، «جعل»، جانشین شده است که هر کدام به نوعی، نزول قرآن را حکایت می‏کنند و رابطه پیامبر (ص) با فرشته وحی را به تصویر می‏کشند. در نوشتار توصیفی-تحلیلی حاضر، مادّه‏ی نزول بر اساس رویکرد معناشناسی بر دو محور هم‏نشینی و جانشینی مورد بررسی قرار گرفته و مؤلّفه‏های معنایی آن بیان شده است.

خلاصه ماشینی:

این مقاله در پی پاسخ‌گویی به پرسش‌های زیر است: 1- سطوح و لایه‌های معنایی مختلف «نزول» در قرآن کریم کدام است؟ 2- مفهوم نزول در کاربرد وحیانی، بر محور هم‌نشینی و جانشینی در ارتباط با کدام واژگان قرآنی است؟ 2- پیشینه در حوزه معناشناسی به طور کلی، کتاب‌ها و مقالاتی نگاشته شده است، اما به کارگیری این روش در مطالعات قرآنی، سابقه چندانی ندارد و می‌توان کتاب‌های زبان شناس ژاپنی «ایزوتسو»؛ "خدا و انسان در قرآن" و "مفاهیم اخلاق دینی در قرآن" و "آفرینش و رستاخیز" را نخستین پژوهش‌ها در حوزه معناشناسی قرآن دانست. "عبدالکریم قشیری" از مفسران قرن پنجم در تفسیر خود "لطائف الإشارات" پیرامون این آیه می‌گوید: «در این آیه عبارت انزلنا الحدید به معنای خلق و آفریدن آن می‌باشد» (قشیری، بی تا: 3/ 545) اسماعیل الکبسی نیز در معنای این آیه می‌گوید: «برخی از سطحی‌نگران با توجه به ظاهر آیه، گفته‌اند که «آهن» از آسمان به زمین فرود آمده است و برخی دیگر گفته‌اند که آهن در ستاره‌ای خلق شده که بیشتر از زمین مواد آهن دارد و در آنجا به زمین انتقال یافته است؛ ولی در حقیقت، هیچ کدام از این تفاسیر درست نیست؛ بلکه خداوند آن را در همین کره خاکی برای انسان آفریده است» (الکبسی، بی تا: 10) 4-2- نزول به معنای «بخشش و عطا» برخی از مفسران، مفهوم «انزال انعام» را در آیه زیر، *وأنزل لکم من الأنعام ثمانیة أزواج... در قرآن کریم واژگان مترادف دیگری مانند «هبوط» برای نزول به کار رفته است که معنای حقیقی آن، فرود آمدن از مکان بالا به پایین است، ولی گاهی در کاربرد قرآنی، معنایی مجازی به خود گرفته است.

دریافت فایل ارجاع :
(پژوهیار, , , )

دانلود PDF
دانلود HTML

لینک کوتاه:

صفحه:

ورود / عضویت

برای مشاهده متن مقاله و یا دانلود آن لازم است وارد پایگاه شوید. در صورتی که عضو نیستید از قسمت عضویت اقدام فرمایید.

ورود