چکیده:
تمرکز جغرافیایی به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی عدم تعادل منطقهای معرفی شده است که نحوه توزیع صنایع را از لحاظ جغرافیایی در میان مناطق مختلف در نظر میگیرد و میزان یکنواختی و تجانس توزیع فعالیتهای اقتصادی بین مناطق را مورد ارزیابی قرار میدهد. تمرکز فعالیتهای صنعتی در چند استان کشور و توزیع نامتوازن آنها در پهنهی سرزمین به یکی از مهمترین چالشهای فراروی سیاستگذاران کشور تبدیل شده است. در این راستا هدف پژوهش حاضر سنجش ضریب تمرکز منطقهای و نابرابری فضایی صنایع کارخانهای در استانهای ایران میباشد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش انجام تحقیق به صورت تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای و میدانی میباشد، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخص الیسون و گلیسر (EG)، شاخص ضریب جینی و شاخص صرفهجویی ناشی از مقیاس، برای اندازهگیری میزان تمرکز فضایی صنایع استفاده شده است. نتایج شاخص EG نشان میدهد که بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانههای ضبط شده (1.5)، کمترین میزان تمرکز متوسط مربوط به ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی (0.04) میباشد. با توجه به نتایج بدست آمده علت این تمرکز جغرافیایی مزیتهای طبیعی و قابلیت سودآوری صنعت مورد بررسی میباشد. همچنین نتایج بدست آمده از محاسبه شاخص ضریب جینی نشانگر آن است که بیشترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو (0.95) و کمترین تمرکز مربوط به ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی (0.40) میباشد. بر اساس نتایج محاسبه شاخص صرفهجویی ناشی از مقیاس مشخص شد که بیشترین صرفه اکثر صنایع در استانهای تهران، البرز، کرمان است. همچنین بالاترین صرفه مقیاس در صنعت ساخت محصولات کانیغیرفلزی و کمترین صرفه مقیاس مربوط به صنعت ساخت مواد شیمیایی است. از مهمترین یافتههای کمی تحقیق میتوان به این موارد اشاره نمود: بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانههای ضبط شده و همچنین بیشترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو است. از مهمترین یافتههای کیفی؛ بالاترین صرفه صنعت ساخت محصولات از توتون در استان گیلان، ساخت کاغذ در البرز و صنعت انتشار، چاپ در تهران، ساخت کک، فرآوردههای حاصل از تصفیه نفت در هرمزگان، ساخت مواد شیمیایی در بوشهر، ساخت کانی غیرفلزی در کرمان و ساخت فلزات در کرمان و ساخت محصولات فلزی فابریکی در مرکزی، ساخت ماشینآلات دفتری در هرمزگان، ساخت ماشینآلات و دستگاههای برقی در زنجان، ساخت رادیو و تلویزیون در البرز، ساخت تجهیزات حمل و نقل در بوشهر، و بازیافت در تهران میباشد. در نهایت بررسیهای این تحقیق بیانگر این مطلب است که توزیع فعالیتهای صنعتی در استانهای کشور مناسب نمیباشد.
خلاصه ماشینی:
این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش انجام تحقیق به صورت تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی میباشد، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخص الیسون و گلیسر (EG)، شاخص ضریب جینی و شاخص صرفه - جویی ناشی از مقیاس ، برای اندازه گیری میزان تمرکز فضایی صنایع استفاده شده است .
از مهم ترین یافته های کمی تحقیق میتوان به این موارد اشاره نمود: بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت ، انتشار، چاپ و تکثیر رسانه های ضبط شده و همچنین بیش ترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو است .
جدول ٥- اطلاعات محاسبه شده جهت تعیین شاخص ضریب جینی تمرکز جغرافیایی صنایع در ایران (رجوع شود به تصویر صفحه) مأخذ: یافته های تحقیق ، ١٣٩٥.
Dadashpoor, H, Fatah Jalali, A (2013), Analysis of the patterns of regional specialization and spatial concentration of industries in Iran, Journal of Regional Planning, Issue 11, pp.
8. Falcioglu, P & Akgungor, S (2008), Regional Specialization and Industrial Concentration Patterns in the Turkish Manufacturing Industry: An Assessment for the 1980–2000 Period, European Planning Studies Vol. 16, No. 2.
8. Falcioglu, P & Akgungor, S (2008), Regional Specialization and Industrial Concentration Patterns in the Turkish Manufacturing Industry: An Assessment for the 1980–2000 Period, European Planning Studies Vol. 16, No. 2.
Industrial Specialization and Geographic Concentration in NAFTA, Journal of International Economic Studies, No. 20, 89-102.