خلاصه ماشینی:
14 در قبال این ساختار، سبک بیدل در تدوین مثنوی محیط اعظم بر آن است که کتابش را در هشت دور تعریف میکند که از عنوان هستی در کتم خویش و ستایش او نسبت به این وضعیت شروع میشود تاآنجاکه به وصف «جوش اظهار خمستان وجود» میپردازد و نخستین و شریفترین مظاهر این خمستان را آن میداند که در ساغر و جام هریک از انبیاء و در ابتدای ایشان آدم(ع) ریخته شد و بدینسان در دور دوم «جام تقسیم حریفان شهود» را بررسی و تبیین میکند.
وجه تمایز محیط اعظم از فصوص الحکم در توجه به دیگر ویژگی های آدم است که در قرآن کریم ذکر شده: یکی بیان سر و تأویل عصیان آدم و فریب او20 و دیگری بحث ظلوم و جهول بودن انسان.
نکتۀ جالب اینکه در نقش الفصوص که خلاصۀ فصوص به قلم ابنعربی است، به تناسب همین فص دو مرتبۀ حب نوافل و حب فرائض را مطرح می کند که ابراهیم(ع) نمونۀ کامل این دو وصف باتوجهبه صفت خلت است.
مسئلۀ رؤیت47 الهی و سر پاسخ «لن ترانی» خداوند به موسی(ع)48 عیسی(ع) ابنعربی در فص عیسوی که آن را به حکمت نبوی منسوب می دارد ابتدا دربارۀ روح (جبرئیل یا روحالقدس) و نقش آن در پیدایی عیسی(ع) توضیح می دهد و اینکه ایشان حاصل آب مریم و دم جبرئیل بود و این روحالقدس بهمنزلۀ پدر عیسی(ع) تلقی می شود.
49 بیدل نیز در جام عیسوی به روحالله بودن عیسی(ع) توجه خاصی نشان داده50 و همان را مانند ابن عربی، سرمنشأ معجزات ایشان از جمله شفابخشی وی قلمداد می کند.