چکیده:
مطالعه ی نسخه های خطی، سبب شناخت بیشتر فرهنگ اجتماعی، زبان و واژگان پرکاربرد قدیمی، اصطلاحات متداول و تحوّلات تاریخی قرون گذشته می شود. در این مقاله ابتدا به اهمیّت گرد آوری لغت و جایگاه فرهنگ نامه ها در زبان فارسی اشاره شده و سپس به معرفی نسخه خطی «فرهنگ تحفه السعاده » و جایگاه آن در گسترۀ فرهنگ نویسی در هند پرداخته شده است. این فرهنگ چند زبانه(فارسی، عربی، ترکی و هندی) تالیف «مولانا محمود بن شیخ ضیاء الدین محمد» است که در سال 916 هجری نوشته شده است. این نویسنده در زمان اسکندر شاه بن بهلول لودهی پادشاه دهلی زندگی می کرده است. مولف این اثر با ذکر لغت ها با ترتیب الفبایی به شرح وتفسیر آنها می پردازد و در بیشتر مدخل ها، معادل هندی، ترکی یا عربی واژه را ذکر می کند؛ آنچه این فرهنگ و شناخت آن را مهم جلوه می دهد، ذکر شواهد و مثال هایی است که مولف از شاعران قرن ششم، هفتم و هشتم می آورد. این اثر به لحاظ اشتمال بر واژگان چند زبانه و گستردگی واژگان معادل به عنوان یکی از حلقه های فرهنگ نویسی در هند، قابل توجه است که به روش توصیفی معرفی می شود.
The study of manuscripts helps us to know some dominant social culture - old active words- current technical words and even historical reformation in the past times. In this essay we try to refer to the measure of the importance of collection of the words and the place of DICTIONARY in the Persian language and then will search about Tohfat Al_Saadat
It has made by Molana Mahmoud Ebn Sheykh Ziya that has lived in 10th century. He lived in Eskandar Lodehi׳s period who ruled in India. Eskandar paid attention to Persian literature and in his period Persian became the informal language, so the author renamed his work as Farhang E Eskandari. In this era some Farhang namehs (dictionaries) have been composed like as Farhang _ Eskandari or Tohfatt Al_Saadat. Then Abdoul Ghader Ebn Molla Yahya has reworked it in the Safavid dynasty. His work has 166 pages that are included more than 4500 words. This collection has several kind of words in different stem or language such as Persian –Turkish –Mavara Al Nahri –Arabic and some of Indian words.
خلاصه ماشینی:
١-١- بيان مساله و فرضيه هاي تحقيق شناخت و معرفي نسخه خطي فرهنگ تحفه السعاده يا فرهنگ اسکندري اثر محمود بن شيخ ضيا الدين محمد که در سال ٩١٦ نوشته شده است به همراه بيان و معرفي ويژگي ها و جايگاه آن ، موضوع اصلي اين مقال است ؛ البته در اين گفتار به رونوشت و گزينشي ديگر از اين اثر که در سال ١١٠١ توسط عبدالقادر ابن ملا يحيي صورت گرفته اشاره مي شود.
(رک نقيسي، به نقل از مقدمه لغت نامه دهخدا، ١٣٧٧: ٤-١٨٣) از ديگر فرهنگ ها مي توان به فرهنگ فخر قواس از قاضي عبدالودود دانشمند هندي و زفان گويا، عمان المعاني، فرهنگ قاضي ظهير دلوي، فرهنگ ابراهيم حسيني، شرح مخزن و چند شرح و دستور و فرهنگ عربي اشاره کرد که پيش از فرهنگ اسکندري تاليف شده است و مولف در مقدمه اثر خويش از آنها نام مي برد.
(همان : ذيل واژه ) ٤-٣- از مقدمه فرهنگ اسکندري چنين بر مي آيد که محمود بن شيخ ضيا ديوان و آثاري به زبان فارسي داشته است و در آن به مدح سعيدالدوله و الدين محمد پرداخته و گويا تحفۀ السعادة را نيز به او تقديم کرده است : « سلف ممدوح خود را يعني سعيدالدوله والدين ...