چکیده:
با وجود افزایش و شدت یافتن فرآیندهای توسعه و نو سازی، دین همچنان در تمام ابعاد خود به عنوان منبع مهمّی برای هویّت و معنابخشی در جهان متجدّد و آشفته به شمار می رود. برخورداری از دین و تعالیم مذهبی مشترک، پای بندی و وفاداری به آن و اعتقاد و تمایل به مناسک و آیین های مذهبی فراگیر در فرآیند شکل دهی به هویّت ملّی و دینی بسیار موثّر است. مسئلة اصلی پژوهش پاسخ به این سوال است: تاریخ چه نقشی در شکل گیری هویّت دینی با تکیه بر سیر تاریخی آن در طول بحران های هویّتی در تاریخ ایران داشته است؟ مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی، به سیر تاریخی هویّت دینی و بحران هویّتی در تاریخ ایران و نقش تاریخ در شکل گیری هویّت پرداخته است. نتایج این مقاله حاکی از آن است که، هرچند بحران های هویّتی مختلفی در طول تاریخ بر ما ایرانیان وارد شده است ولی همیشه با قدرت، و با کمک تاریخ غنی سرزمین خود، فرهنگ مهاجم را جذب و سپس بدون اینکه اصالت خویش را از دست بدهیم، هضم نموده ایم و هویّت ملی و دینی خود را شکل داده ایم.
خلاصه ماشینی:
نتایج این مقاله حاکی از آن است که ، هرچند بحران های هویتی مختلفی در طول تاریخ بر ما ایرانیان وارد شده است ولی همیشه با قدرت ، و با کمک تاریخ غنی سرزمین خود، فرهنگ مهاجم را جذب و سپس بدون اینکه اصالت خویش را از دست بدهیم ، هضم نموده ایم و هویت ملی و دینی خود را شکل داده ایم .
هویت ملی فراگیرترین و بالاترین سطح هویت است و دو عنصر دین و زبان ، از پایه های اصلی این هویت هسـتند، از سایر عناصر سازندة هویت ملی می توان به ملت و قلمرو سیاسی _ جغرافیایی نیز اشاره کرد؛ بنابراین هویت ملـی تمام ابعاد هویت اجتماعی، ایرانی، اسلامی، فرهنگی و دینی را در بر میگیرد و هر کدام از ایـن عناصـر یـاد شـده ، تکمیل کنندة هویت ملی هستند.
اماهمان گونه که شهید مرتضی مطهری میگوید: «چون ، ایرانیـان اسـلام را بـا عقل و اندیشه و خواسته های نظری خود سازگار می دیدند، آن را پذیرفته اند»(مطهری،٨٨:١٣٦٢) با ظهوراسلام وتصرف ایران به دست مسلمانان ، دین ایرانیان دگرگون شـد و توحیـد، جـای ثنویـت را گرفـت ، ایـن رخداد بدان معنا است که هریک از ارکان هویت می تواند اعتلا و تکامل پذیرد یا جایگزین بیابد.
مفهوم تاریخی هویت ایرانی که در نهضت های قومی و سیاسـی و دینـی دوران ساسـانیان شـکل گرفـت و در دوران اسلامی با فراز و نشیب هایی پایدار ماند و در عصر صفوی تولدی دیگر یافت ، در عصر جدید بـه صـورت «هویـت ملی ایران » متجلی شده است .