چکیده:
یادداشتهای شاهنامه یکی از کاملترین و جامعترین شرحهای شاهنامه است. جلال خالقی مطلق در این اثر بهطور ستوده اطلاعات بایستهای را ارائه کرده است. این اطلاعات عبارتاند از: گزارش ابیات، توضیح واژهها، اشاره به ریشهشناسی برخی کلمات، سبب اصالت برخی گزینشها، بررسی پیدرپیبودن ابیات، اشاره به نکات دستوری و جنبههای بلاغی و زیباییشناختی، توضیح ژرفساختهای اسطورهای- آیینی برخی از ابیات. در این جستار پس از واکاوی ابیاتی از شاهنامة ویراستة خالقی مطلق و مراجعه به یادداشتهای شاهنامه و منابع مرتبط دیگر روشن شد برخی از این نارساییها برخاسته از بیتوجهی به بافت متن است؛ در نمونههایی نیز ضبط نادرست یا مغشوش یک واژه یا عبارت به نارسایی و ابهام در بیت میانجامد. گفتنی است گاهی دیدگاه خالقی مطلق دربارة یک بیت درست است؛ اما ساختار بیت به شکلی است که امکان خوانشهای دیگر نیز برای خواننده وجود دارد.
The notes of Shahnameh are one of the most complete and comprehensive descriptions of Shahnameh which Jalal Khaleghi Motlagh has tried in an admired manner in his masterpiece to represent the necessary information about the interpretation of couplets, the explanation and etymology of some words, referring to reasons of originality of some prescriptions, analysis of the sequence lines, referring to grammar and rhetorical and aesthetic aspects, and explaining the deep structure of the mythical ritual of some couplets. In this essay, after analyzing of some couplets of Shahnameh that edited by Jalal Khaleghi Motlagh, and referring to the notes of Shahnameh and other related sources, it became clear that in some cases, there are ambiguities in the description of the couplets, either due to insufficient attention to the texture of the text or the incorrect or confusing recording of a word or phrase in a couplet. In some cases, though, the view of Khaleghi Motlagh about one couplet is correct, but the other meanings about the couplet is possible.
خلاصه ماشینی:
"کزازی برای زدودن تعقید معنایی بیت، بهجای «آسوده» ضبط «آشفته» را آورده و «داوری» را به معنی ستیز و پیکار گرفته است (کزازی، 1385، ج1: 351)؛ اما به نظر نگارنده چنانکه جوینی نیز یادآور میشود (فردوسی، 1380الف، ج1: 448)، در صورت پرسشیخواندن بیت، هم تعقید معنایی بیت از بین میرود و هم داوری در معنای شناختهشدة خود در شاهنامه (ستیزهجویی و خصومت) به کار رفته است: اگر در برابر جنگطلبیهای برادرانت با آنان مهربانی کنی، آیا از دشمنی آنان در امان خواهی ماند؟ زهی خیال باطل!
به نظر نگارنده با آوردن صفت «پیروزه»، به رنگ مهد اشاره شده است و اگر نیل را مانند خالقی مطلق، «مادة آبیرنگ» بدانیم، افزونبر نوعی حشو قبیح، تناقض نیز در بیت دیده میشود (مهد پیروزهای نیلی؟)؛ بنابراین باتوجهبه مصراع نخست که نوعی اغراق در آن است، به نظر میرسد مراد از نیل، نه رنگ آبی، بلکه خود رود نیل است؛ مهدی پیروزهای به بزرگی رود نیل، چنانکه کاربرد نیل در شاهنامه برای نشاندادن بزرگی، پیشینه نیز دارد: یکی گرگ بیند بهکردار نیل تن اژدها دارد و زور پیل (فردوسی، 1386، د5: 25) گرامی بدید آن درفش چو نیل که افگنده بودند از پشت پیل (همان: 125) فراز آوریدند پیلی چو نیل مر او را ببستند بر پشت پیل (همان: 168) هم از شاه یابید دیهیم و تخت ز سالار، زور وز دادار بخت (همان، د2: 140) سالار سپاه باید بکوشد؛ بخت را خداوند خواهد داد؛ مانند: از تو حرکت، از خدا برکت!"