تعابیر سه‌گانه اخلاق در مختصات فکری دکارت مقاله

دکارت را پدر فلسفه جدید نامیده‌اند؛ زیرا وی با درانداختن شیوه خود در روش، در پی تاسیس الگوی جدیدی از معرفت‌شناسی بود. این روش در تمام ابعاد فلسفه وی نمایان است به گونه‌ای که نظام اخلاقی وی بر این روش استوار است، وی برخلاف شهرتی که در روش به دست آورد، هرگز نتوانست به همان میزان، در اخلاق که دغدغه وی بود، مقبولیت عام بیابد؛ زیرا وی نتوانست طرحی جامع و منسجم در اخلاق پی‌ریزی کند. این پژوهش، به معرفی اخلاق در مختصات فکری وی می‌پردازد. هدف این پژوهش، تبیین اخلاق دکارتی در سه حوزة اخلاق موقت، اخلاق باور و اخلاق دائم می‌باشد. نتیجه بررسی توصیفی تحلیلی هر یک از این حوزه‌ها، آن است که اخلاق موقت برخلاف اسمش، اخلاقی پایه برای دو تعبیر دیگر اخلاقی مدنظر ماست. اخلاق دائم را هم باید «مستنتج» نامید. در تبیین ارتباط هر یک از این اخلاقیات، که به ‌صورت پلکانی قرار دارند، باید اذعان کرد که نمی‌توان از اخلاق موقت، جهشی به ‌سوی اخلاق دائم داشت. اخلاق موقت، مقدم بر روش، اخلاق باور دوشادوش روش و در نهایت، اخلاق دائم موخر از روش دکارتی است. در هر یک از این عرصه‌ها نقدهایی مطرح شده است.

اما باید توجه داشت که در همه این دگرگونی‌ها، اصول اخلاق موقت (پایه)، هم حاکم و هم مقدم هستند و درنوردیده نمی‌شوند، باید آنها را به کار بگیریم بخصوص در اخلاق باور، باید این نکته رعایت شود؛ چون اخلاق باور بیشتر در قلمرو روش قرار می‌گیرد تا اخلاق. وی در آغاز با طرح این اصول سه‌گانه موقتی اخلاق، تشخیص می‌دهد که تا زمانی که دانشی قطعی و متقین از نیک و بد به دست نیاورده‌ایم، چگونه باید در زندگی عمل کرده و تابع چه چیزی باشیم؟ تا زمانی که از اخلاق باور عبور نکرده، به اخلاق دائم یا مستنتج مدنظر دکارت نرسیده‌ایم، باید اخلاق موقت (پایه) را سرمشق عملی زندگی خود قرار دهیم. نکته دیگری که نباید از آن غفلت کرد، اینکه با توجه به این تعاریف، می‌توان گفت: اخلاق پایه در برابر اخلاق دائم قرار دارد، به این معنا که اخلاق پایه، اخلاقی است که هر کس با عقل عمومی خود آنها را درمی‌یابد. اساس ایدئال اخلاقی دکارت در اخلاق دائم: دکارت، به این نظر که تعقیب فضیلت برای وصول به سعادت کافی است، تسلیم می‌شود. باید آن را به‌عنوان اولین پله برای رسیدن به مرحله نهایی اخلاق در نظر داشت؛ زیرا تا این اصول حاکم بر زندگی نباشند، نمی‌توان روش شک دستوری دکارت را به اجرا درآورد. Cottingham, 2008, Cartesian reflectionns,essays on Descartes philosophy, Oxford university press, new York.