چکیده:
این نوشتار در صدد تبیین سبک اشعار دینی نیمه دوم قرن دهم هجری است. برای دست یافتن به سبک این دوره، اشعار شاعران از نظر مختصات فکری در چهار مبحث زیر بررسی گردید:
الف. اعتقادات کلامی شیعه: با تکیه بر بحث شفاعت ، امامت ، قضا و قدر و جبر و اختیار
ب. اشعار منقبتی: نعت و ذکر فضایل معصومین (علیهم السّلام) و هدف شاعران از سرودن اشعار ولایی
ج. تقید به شریعت
د. فلسفه و عرفان: واکاوی نشانه های عرفانی و فلسفی در اشعار
مختصات ادبی در سه شاخه؛ علم بیان در چهار مبحث تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز، علم معانی و علم بدیع مطالعه گردیده و میزان فصاحت اشعار بررسی شده. مختصات زبانی اشعار نیز مد نظر بوده¬اند.
در این مقاله به نوآوریهای شاعران و بسامدهای به دست آمده از این مطالعات میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
از جمله حضرت علی(ع ) در دعای صباح فرموده اند:«یا من دل علی ذات بذاته و تنزه عن مجانسه مخلوقاته »( بحارالانوار، ٨٤ / ٣٣٩ ) ظاهر و باطن تمام از صمــد انباشتن همچـو بـرهمن همان پاس صنم داشتن سر به هوس باختن ذره ندادن به کس از هنر است این چنین بخل و کرم داشتن (شفایی اصفهانی،١١٨ / ١٤) در عین اینکه زلالی خوانساری و شفایی اصفهانی از اصطلاحات فلسفی استفاده میکنند؛ گاه موافق با عقیدة شاعران پیش از خود مانند سنایی، خاقانی، نظامی، مولوی، جامی و دیگر شعرا به نقد و رد فلسفه در اشعار خود پرداخته اند: ٩ / ١٧ فلسفه را سفله دان حکمت یونان مخوان سحر فلاطون کجا معجز فرقان کجا(شفایی اصفهانی) فلســـــــــفی مشـــــــــــمار فلســـــــــفی را تابـــــــــــوت کشـــــــــــف مکاشـــــــــفی را «مشـــــــــایی» را ز مشـــــــــی اقـــــــــدام در خــــــون پـــــــی غلــــــــط ، روان گـــــــام «اشـــــــراقی»را خمـــــــش نگـــــــون کـــــــن دل در نظـــــــر پیــــــــاله خــــــون کــــــن نســـــــخ و مســـــــخ از میانـــــــه برگیـــــــر فســــــــخ و رســــــــخ از کرانـــــــه مپـــــــذیر اقلیـــــــــــــــــدس را در حـــــــــــــــرم زن آشکـــــــــارش بـــــــر ســـــــــر صـــــــنم زن وســـــــواس مجســـــــطی از رصـــــــد ریـــــــز اســـــــــــــطرلاب دل از عـــــــــدد ریـــــــــز درکـــــــــش ز گرفتشـــــــــان گریبـــــــــــان کـــــــــز دیـــــن حقنـــــد بـــــی نصـــــیبان در دامـــــــــن مصطـــــــــــفی در آویـــــــــز جــــان شــــو همــــه تــــن بــــه پــــای او ریــــز (زلالی خوانساری،٣٧٢/ ١٨٨) مختصات ادبی بیان الف .
گاهی شاعران از حسامیزی، اسلوب معادله و بدل بلاغی هم در اشعار خود استفاده کرده اند که بکارگیری این صنایع گامی است که به سوی سبک هندی برداشته میشود.