تبیین ساختاری-منطقی «بث الشکوی» در شعر فارسی مقاله

اشعار حاوی گله و شکایت یا اصطلاحا «بث الشکوی / شکوائیه» ها که در دوره¬ای خاص از تکوین شعر فارسی شاید بتوان آن را از دیدگاه انواع فرعی ادبی نیز بررسی کرد، هم از نظر فنی و ادبی بخش قابل ملاحظه¬ای از شعر فارسی، و هم از نظر انسانی و روانشناسی، قسمتی مهم از فطرت و رفتار آدمی را در مواجهه با دنیای خارج از خویشتن تشکیل میدهند و با توجه به اهمیت این مطلب، اقتضا میکند که گنجینه شعر فارسی و میراث شعرا از این زاویه نگاه نیز مورد بررسی کارشناسی و تخصصی قرار گیرد. این مقاله میکوشد، در مبانی موضوع تحقیق تعریفی روشن از «شکایت» و «شکوائیه» ارائه، و حد و رسم منطقی آن را بیان کند.ایرادهای وارد بر تقسیم «شکوائیه» در منابع پیشین را مطرح و "تقسیمی" جامعتر از آن، بر پایه محورهایی صحیح و قابل قبول ارائه دهد و مباحثی جدید را در انواع آن طرح و بررسی نماید. که براستی جای خالی این هر دو، در آثار پیشین و دایره المعارفهای فارسی احساس میشود.

بی گمـان خلق جگرســـوختـه را دریـابد چون زدرددلشـــان یـابـد ازین گونه خبر (دیوان انوری ص٢٠٥) انواع شکوائیه دایره المعارف بزرگ اسلامی آن را بر چهار نوع شخصی ، اجتماعی ، سیاسی و فلسفی تقسیم کرده (همان،ص٣٤٤) و دانشنامة جهان اسلام نوع عرفانی را هم به آن افزوده است (همان،ص٢٤٣) ولی نمونه هایی مدلل و چندان شرحی از آن ها بیان نکرده اند. بنا بر این واقعیت ، شعر و سخنی که «شکایت است » و «محتوایی عرفانی دارد» و در بعضی منابع که تا حدی به موضوع پرداخته اند «شکوای عرفانی » نام گرفته ، اصولا میتواند یکی از دو نوع زیر باشد : - از زبان یک عارف واصل حقیقی صادر شده است ، ولی در واقع امر مصداق حال خود وی نیست و تظاهر به شکایت است جهت «شرح راه» برای «هدایت سالکان » و «تعلیم مبانی طریقت ». کـــه بهـــر دیـــدن بیـــت المقـــدس مـــرا فرمـــان بخـــواه از شـــاه دنیـــا (دیوان خاقانی ، ص٢٨) با توجه به آنچه بیان شد حدود شکوای سیاسی را اینگونه میتوان ترسیم کرد : شکوائیه ای است که «مشکوعنه آن غالبا امری عمومی و جمعی است »، «از رفتار و روش حکومتی یا شخص حاکم حاصل شده است » و« طلب پیدا و پنهان آن نیز غیر شخصی است و برای خود چیزی نمیخواهد و اصولا تغییری در همان «رفتار و روش» مورد نظر است ».