چکیده:
مشارکت شهروندی محصول دموکراسی در دوران جدید و به رسمیت شناختن حق حاکمیت یکایک انسانها در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خویش است. این در حالی است که بر اساس آموزه¬های اسلامی، مشارکت مردم جزء دکترین و اندیشه¬های بنیادین حکومت اسلامی به شمار میرود. بنابراین دولتهای اسلامی باید ساز و کار تحقق مشارکت حداکثری مردم را طراحی کنند. مسئله پژوهش این است که چه عواملی در تقویت و یا تضعیف مشارکت مردم در عرصه¬های مختلف حاکمیتی نقش دارد و یا موثر است. برای استخراج این عوامل به یکی از مهمترین منابع معتبر دینی یعنی نهج¬البلاغه مراجعه شده است. تحلیل داده¬ها نیز با استفاده از راهبرد تحلیل مضمون مبتنی بر نرم¬افزار Maxqda صورت گرفته است. یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد که عوامل موثر بر مشارکت شهروندی در دو دسته عوامل پیش¬برنده و بازدارنده قرار میگیرد که هر یک از آنها میتواند منشا مردمی و دولتی داشته باشد؛ به عبارت دیگر هم دولتها و هم شهروندان در ایجاد مشارکت سهیم هستند. قدرت متقابل نیروی عوامل پیش¬برنده و نیروی عوامل بازدارنده حد توازن و تعادل مشارکت شهروندی را ایجاد خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
نمونههای انتخاب شده در خطبهها، نامهها، و حکمتها به شرح جدولهای ذیل است: جدول 2: نمونههای نظری تحقیق نمونه نظری متون اول: خطبهها (اولویت یک) 16، 34، 40، 51، ،216 دوم: نامهها (اولویت یک) 1،5،25، 26، 46،47،50، 60،62، 53 سوم : حکمتها (اولویت یک) 354،374، 252، 375 چهارم: نامهها (اولویت دو) 27، 62، 67، 76، 43، 41، 40، 38، 20، 19، 2 پنجم: خطبهها (اولویت دو) 15، 4، 27، 87، 105، 119،123، 156، 167،169،173،180،241 ششم: حکمتها (اولویت دو) 31،35، 73، 147، 172،173، 198، 206،261،211، 401، 438 هفتم: نامهها (اولویت سوم) 54، 31، 51، 57، 58، 59، 60، 63، 70، هشتم: خطبهها (اولویت سوم) 33، 69، 6، 13، 14، 17، 24، 28، 29، 39، 41، 64، 71، 74، 76، 88، 95، 101 نهم: نامهها (اولویت چهارم) 71، 74،79، 45، 42،29، 21، 6 دهم: خطبهها (اولویت چهارم) 205، 232، 123، 124، 126، 159، 161، 164، 168،175، 192،238 یافتههای پژوهش مجموع شناسهگذاری توصیفی و تفسیری از ده مجموعه نمونه نظری، که با نرمافزار Maxqda مورد تحلیل قرار گرفته است به صورت جدول مضمونهای ذیل ارائه میشود: جدول 3: مضمونهای پایه، سازماندهنده و فراگیر مضمونهای فراگیر مضمونهای سازماندهنده مضمونهای پایه عوامل بازدارنده مشارکت عوامل بازدارنده با منشأ مردمی دنیاپرستی و نارضایتی به عدالت صیانت ذات شخصی و خودپرستی، علت عدم پیروی از رهبر جهل و نادانی بین مردم ضعف و ترس علت پیروی نکردن از رهبر و منجر به سلطه و شکست از دشمن عدم تعقل و بیبصیرتی مردم غفلت از دشمن منجر به پیروی نکردن عوامل بازدارنده با منشا دولتی بیبصیرتی و کارشکنی مسئولان بیاعتنایی و بیتوجهی دروغگویی خیانت به امانت و حقوق مردم (خیانت به بیت-المال توسط مسئولان) استبدادگری با رعیت تندخویی رفتار آمرانه با مردم اذیت و آزار مردم تکبر و خودپسندی مسئولان دوری و اختفای طولانی زمامدار از مردم خلف وعده به مردم توجه به خویشاوندان خود در حکومت امتیازخواهی بیش از حق خود شتابزدگی در عمل ناخوشایند مردم منتگذاری بر مردم ادامه جدول 3: مضمونهای پایه، سازماندهنده و فراگیر مضمونهای فراگیر مضمونهای سازماندهنده مضمونهای پایه عوامل پیش برنده مشارکت عوامل پیشبرنده با منشأ مردمی عذرخواهی عبرتآموزی مردم حقطلب بودن مردم همبستگی و اتحاد ملی شنیدن صدای دولت، اجابت و اطاعت و فرمانبرداری فرهنگ عقلانیت محوری عوامل پیشبرنده با منشأ دولتی انگیزهبخشی به مردم ویژگیهای انگیزهبخش مسئولان عالیرتبه عذرخواهی و تبیین عذرخویش به مردم هنگام بدگمانی پیشرو در موفقیتها تقدم رهبر به اقدام و تعلیم نسبت به مردم بیان مهیج رهبر رعایت اخلاق اجتماعی عقلانیت پروری ایجاد حسن ظن و اعتماد برای مردم ویژگیهای اعتمادساز مسئولان عالیرتبه با توجه به توضیحات بخش گذشته، الگوها و یافتههای تحقیق، که در واقع شبکههای مضمون را شکل میدهد به این صورت است: یافتهها نشان داد که در تحقق میزان مشارکت شهروندی دو دسته عوامل وجود دارد: دسته اول عواملی است که به افزایش میزان و سطح مشارکت شهروندی منجر خواهد شد که از آنها به عوامل پیشبرنده نام برده شده است.