چکیده:
در زمان حیات رسول خدا’ حوادثی مانند شکست جنگ احد به سبب نافرمانی برخی از اصحاب ، حدیث افک و تخلف گروهی از اصحاب از همراهی با پیامبر در جنگ تبوک رخ می دهد. پس از رحلت پیامبر نیز برخلاف وصیت ایشان ، خلافت امیرمومنان تحقق نمی یابد و اختلاف بزرگ بین مسلمانان پدید میآید؛ اختلافی که در تحولات بعدی جهان اسلام تا به امروز موثر بوده است . درباره عوامل و ریشه های این مسائل ، تحقیقات فراوانی انجام گرفته است . این مقاله ریشه های این حوادث را با بررسی ساختار جمعیتی مسلمانان از نظر تعهد و وفاداری به اسلام و رهبری آن مورد بررسی قرار داده است . این تحقیق که براساس آیات قرآن کریم و تفاسیر فریقین انجام گرفته ، نشان میدهد که اصحاب پیامبر اکرم از نظر ایمان به خداوند و رسول او و پایبندی به دستورات الهی به چند گروه تقسیم می شدند: خداباوران پارسا؛ افراد بیبصیرت یا سست ایمان ؛ منافقان یا مسلمانان مصلحتی. منافقان در عصر رسول خدا’ در تمام عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، با برنامه بر ضد اسلام و پیامبر اکرم ’ فعالیت میکردند و عده ای در اثر ناآگاهی یا ضعف ایمان ، در شرایط حساس ، وظیفه خود را به درستی انجام نمی دادند و به گونه ای در تحقق اهداف منافقان و مشرکان موثر بودند. ازاین رو تحقق حوادثی برخلاف خواست پیامبر اکرم ’ امری دور از انتظار نبوده است . ضمنا روشن خواهد شد که قرآن نه نگاه افراطی قدسی انگارنه به همه صحابه دارد و نه نگاه تفریطی ارتدادانگارانه ؛ بلکه نگاهی اعتدالی به این موضوع دارد.
خلاصه ماشینی:
این تحقیق که براساس آیات قرآن کریم و تفاسیر فریقین انجام گرفته ، نشان میدهد که اصحاب پیامبر اکرم از نظر ایمان به خداوند و رسول او و پایبندی به دستورات الهی به چند گروه تقسیم می شدند: خداباوران پارسا؛ افراد بیبصیرت یا سست ایمان ؛ منافقان یا مسلمانان مصلحتی.
مؤمنان حقیقی از نظر قرآن عبارتند از کسانیکه به یکتایی خدا ایمان آورده و رسالت فرستاده او را باور کرده و در آنچه بدان گرویده اند، تردید نکرده اند و با مال و جانشان در راه خدا تلاش نموده اند: إنما المؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا بأموالهم و أنفسهم فی سبیل الله أولئک هم الصادقون )(٢): (حجرات : ١٥) علامه طباطبایی& در تفسیر این آیه شریفه مینویسد: «تعریف مؤمنان در این آیه ، تعریفی است جامع و مانع ؛ یعنی هیچ غیر مؤمنی مشمول آن نمیشود.
(٣) قرآن کریم درباره فداکاری و شجاعت این گروه در جریان جنگ احد، زمانی که خبر حمله مجدد سپاه کفر را پس از شکست اولیه دریافت کردند، می فرماید: الذین قال لهم الناس إن الناس قد جمعوا لکم فاخشوهم فزادهم إیمانا و قالوا حسبنا الله و نعم الوکیل (آل عمران ، آیه ١٧٣)؛ مؤمنان کسانی هستند که (چون ) مردم (منافق ) به ایشان گفتند: بیشک مردم (کافر مکه ) بر ضد شما گرد آمده (و بسیج شده )اند، پس از آنان بترسید، (آنها به جای ترس ) بر ایمانشان بیافزود و گفتند: خداوند ما را کفایت می کند و او چه خوب نگهبان و یاوری است .