چکیده:
تیه
برهان امکان و وجوب از براهین مشهور در اثبات وجود خداوند است که برای اولین بار توسط ابنسینا در آثارش
تقریر شده است. نقدهایی بر این برهان در جهان اسلام و جهان غرب وارد شده است.
از نقدهای وارده برآن» این ادعا است که این برهان دچار مغالطة ترکیب است. منتقدانی مانند غزالی در جهان
اسلام و راسل در جهان غرب مدعی هستند که در این برهان مستقیما و یا غیر مستقیم مغالطه ترکیب وجود دارد.
بررسی دقیق نشان میدهد که هر چند تقریرهای ابنسینا در سیر ظاهری موجب ایهام مغالطة ترکیب است،اما
این برهان خالی از این مغالطه است. زیرا او در مواردی که در برهان از مجموع عالم به عنوان ممکنالوجود استفاده
میکند، در نسبت امکان به مجموعة جهان» به وجود صفت امکان در اجزاء جهان که مبنای مغالطة ترکیب است
استناد نمیکند. این مقاله در صدد بررسی و نشان داده این امر است.
خلاصه ماشینی:
ملاصدرا یکـی از منتقـدانی اسـت کـه در حوزۀ اسلامی بعد از طرح تقریری از شیخ اشراق از این برهان که بدون نیاز به ابطال تسلسـل طـرح شـده و مبتنی بر وجود مجموعه است ، آن را از این نظر که مجموعه نمیتواند وجود منحاز واقعی داشته باشد مورد نقد قرار داده است (صدرالدین شیرازی، الحکمه المتعالیه ، ۶/ ۲۶).
ورود مغالطۀ ترکیب بطور غیر مستقیم وقتی است که برهان امکان و وجـوب یـا هـر برهـان دیگـری مستقیما دارای چنین ادعایی نیست ، اما برهان بر ابطال تسلسل و دور مبتنی است و در دلیلی کـه بـر ابطـال تسلسل و ابطال دور میآورند برای سلسلۀ معلولهای ممکن الوجود نیازمند به علت که به صورت بینهایت و تسلسل وار و یا به صورت متناهی و دورگونه است ، مجموعه ای قائل شوند که به تبع آن معلولهای ممکن متصف به امکان بوده و آن را نیازمند علت بدانند که نهایتا به واجب ختم میشود.
همانطور که ملاحظه میشود در طرح مقدمات و مبانی اصلی جایی برای مغالطه ترکیب وجود نـدارد، اما در بیان مقدمه و مبنای «ج » یعنی طرح محال بودن تسلسـل و اثبـات آن میتـوان گفـت کـه ابـن سـینا مجموعه ای را مطرح میسازد که ممکن الوجود است و نیاز به علت دارد و این علت نمیتواند ممکن الوجود بوده و واجب الوجود است : «شق اول که مجموعه ای را تشکیل دهند، چه متناهی و چه غیر متناهی باشـند، این مجموعه خود یا واجب الوجود و یا ممکن الوجـود اسـت .