چکیده:
طراحی برنامه درسی یکی از بخشهای اصلی فرآیند تدریس و یادگیری در آموزشوپرورش به شمار میرود. برنامه درسی شامل برنامه درسی آشکار، پنهان، پوچ و فوق برنامه است. درواقع، برنامه درسی پوچ به بخشهای حذف شده و نادیده گرفته شده از یک برنامه درسی اشاره دارد. در این پژوهش تلاش شد تا از طریق مطالعه کتابخانهای و مرور کتابها، مقالات و اسناد مرتبط تحلیلی بر برنامه درسی پوچ انجام گیرد و عواملی که موجب پوچ شدن برنامه درسی در طول یک دورة تحصیلی میشوند شناسایی شوند. برنامه درسی پوچ در سه سطح رخ میدهد: بخشی از محتوای کتابهای درسی توسط سیاستگذاران، نویسندگان کتـابهای درسی یا سیاستمداران، به دلیل عـدم تناسب آن با نیـازهای دانشآموزان و جـامعه حذف و یا اضافه میشوند. بخشهایی از محتوای برنامه درسی در مدرسه توسط مسئولان و معلمان مورد کمتوجهی یا حتی بیتوجهی قرار میگیرند. درنهایت، بخشهایی از محتوای برنامه درسی به واسطة دانشآموزان که با زندگی واقعی آنها مرتبط نباشد، مورد توجه قـرار نمیگیرند و جالب اینکه در این سطح هیچگونه یادگیری هم رخ نمیدهد. هدف اصلی این پژوهش این است که به ارائة دیدگاههای نظری در مورد سه سطح برنامه درسی پوچ مبتنی بر نظام حاکم بر جامعه، مدرسه و دانشآموز بپردازد. درنهایت راهکارهایی را پیشنهاد میکنیم تا مانع پوچ شدن محتوا در برنامهریزی و یا اجرای برنامه درسی شویم.
خلاصه ماشینی:
واژههای کلیدی: برنامه درسی، پوچ، عقیم Analysis of the Null Curriculum Mahmood Safari, Nader gholi Ghourchian 1Ph. D Student in educational management, Oloom Tahghighat Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
برنامه درسی پوچ (Null Curriculum) برنامه درسی رسمی: این نوع برنامه درسی به تمام یادگیریهایی اشاره دارد که توسط مدرسه برنامهریزی شده و هدایت میشوند که برای رسیدن به اهداف خاص در دانشآموزان تلاش میکند.
وقتی محققـان در این زمینه، منـابع اینترنتی و کتـابهای نوشتـه شـده در زمینة برنامه درسی را مطالعه میکردند دریافتند که برنامه درسی پوچ، واقعاً مغفول واقع شده و مورد بیمهری زیادی قرار گرفته است و یکی از مشکلات اصلی برنامهریزی درسی در آموزشوپرورش ایران ناشی از عدم توجه به جنبههای پوچ برنامه درسی است که اثرات غیر قابل جبرانی بر رشد و پیشرفت فراگیران بهجا میگذارد (Adib & colleagues, 2016)؛ اما اگر این نوع برنامه درسی مورد توجه قرار گیرد، میتواند بسیار مهم و تأثیرگذار باشد؛ بنابراین، میتوان گفت که ادبیات و پیشینة برنامه درسی پوچ بسیـار کم و ضعیف است، ولی بههرحال آنـچه علاوه بر مطالبی که پیشتر به آن اشاره شد، در زیر به آنها اشاره میشود: شیخزاده (Sheikhzadeh, 2013) برنامه درسی پوچ را متشکل از سه نوع میداند: - قصد شده - اجرا شده - تجربه شده برنامه درسی پوچ قصد شده، اشاره به نوعی از برنامه درسی دارد که در آن سیاستگذاران نظام آموزشوپرورش، نویسندگان کتابهای درسی، مدیران و سیاستمداران برخی از موضوعات را حذف کرده و یا کنار میگذارند و آنچه را که مناسب نیازهای فراگیران نباشد، حذف میکنند (همان).