چکیده:
عالمان پیشینی شیعه، مجموعه¬ای از دلایل و قرائن را در اعتبارسنجی حدیث، موثّر می¬دانستند. آنها پس از استخراج روایت، برای یافتن این قرائن، به تخریج حدیث، همّت گماشته و آنگاه به اخراج آن اقدام می¬کردند. استخراج روایات و اخراج آنها در نهج ¬البلاغه، امر روشنی است؛ امّا آیا سید رضی به تخریج روایات هم اقدام نموده است؟ گرچه نویسنده، تخریج احادیث را در اثر خود نیاورده، ولی نشانه-هایی دالّ بر این تلاش علمی در نهج البلاغه دیده می¬شود. پژوهش کنونی، با یافتن نشانه¬ها و بررسی آنها گامی برداشته تا نشان دهد که نویسنده نهج ¬البلاغه احتمالا پیش از اخراج احادیث، به تخریج آنها اقدام نموده است. اگر چنین چیزی ثابت شود، اعتبار نهج البلاغه افزایش خواهد یافت. با توجّه به نتایج این پژوهش و نشانه¬هایی که از تخریج سند، منبع، متن و محتوا، ارائه کرده، می¬توان به برخی از شبهه¬ها درباره کم¬همّتی سید رضی نسبت به نگاشته¬اش پاسخ داد.
خلاصه ماشینی:
نمونه¬های زیر شاهد این ادعاست: نمونۀ نخست: سید رضی به کمک تخریج منبع، برای اثبات انتساب یک کلام به امیر مؤمنان علیه ¬السلام تلاش کرده است.
از جمله شواهدی که انتساب این سخن به امام علی علیه السلام را تقویت می¬کند، چیزی است که ثعلب از ابن اعرابی نقل کرده که روزی مأمون گفت: اگر علی علیه السلام نگفته بود بیازمای تا دشمن گردی من می¬گفتم دشمن دار تا بیازمایی.
در حقیقت، سید رضی برای تقویت اثبات این کلام به امیر مؤمنان علیه ¬السلام، با بررسی منابع تاریخی و ادبی، سخن مأمون را یافته و آن را گزارش کرده است.
مشهور است که این سخن از پیامبر صلی ¬الله ¬علیه ¬و ¬آله است، ولی عدهای آن را از امیر مؤمنان علیه ¬السلام نقل کردهاند.
نمونۀ دوم: گاهی نویسنده پس از آوردن مکرر یک حدیث، علت تکرار آن را اختلاف دو روایت گزارش می¬کند به عنوان نمونه در خطبه217 می¬نویسد: و قد مضی هذا الکلام فی اثناء خطبة متقدمة الا انی ذکرته هاهنا لاختلاف الروایتین.
سید رضی، پس از آوردن این سخن، به تخریج محتوا پرداخته و سخن دیگری را از امام علی علیه ¬السلام چنین گزارش می¬کند: و هذا مثل قوله علیه ¬السلام: «من احبنا اهل البیت فلیستعد للفقر جلبابا.
نمونۀ دوم: نویسندۀ نهج ¬البلاغه پس از آوردن سخن امیر مؤمنان علیه ¬السلام که فرمودند: خذ الحکمة انی کانت فان الحکمة تکون فی صدر الـمنافق فتلجلج فی صدره حتی تخرج فتسکن الی صواحبها فی صدر الـمؤمن.