چکیده:
ﻫﯿﺪروﭘﻠﯿﺘﯿﮏ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻬﻤﯽ از ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ﻧﻘـﺶ آب در رﻓﺘﺎرﻫـﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد، ﺷﺎﻣﻞ روﯾﮑﺮدﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﮔﯿﺮی و ﻫﻤﮑﺎری، ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻣﯿـﺎن اﻓـﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺗﻠﺎش ﺑﺮای اﻋﻤﺎل ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺤﺼﺎری از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻫﯿﺪروﭘﻠﯿﺘﯿﮏ اﯾـﺮان در ﻣﻘﯿﺎس ﻣﻠﯽ، ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﻣﻠﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد. از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آب در اﯾﺮان، ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮآب ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ آن ﺑﺸﻤﺎر ﻣـﯽ-رود. ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب در اﯾﺮان ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﺸﮑﻠﺎت اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﻨﯽ، ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮔﺴﺘﺮدهای در ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺤﺮان و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﻫﯿﺪروﭘﻠﯿﺘﯿﮏ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ. اﯾـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﺑـﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در ﭘﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻮع و ﭼﺎﻟﺸﯽ ﻫﯿﺪروﭘﻠﯿﺘﯿﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﻧﻘﺶ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی آن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ. از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ آب در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻠﺎﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﻔﺎل و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪی ﻣﻠـﯽ ﺗﻠﻘـﯽ ﺷـﺪه، دوﻟـﺖ و وزارت ﻧﯿﺮو اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر را دارﻧﺪ ﮐﻪ وارد ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﯿﻦﺣﻮﺿﻪای ﺷﻮﻧﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ در ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، ﺑﺪون ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺤﻠﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ. ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ اﻧﺘﻘـﺎل آب از ﻧﻮاﺣﯽ دارای ﺗﻮان ﻫﯿﺪروﻟﻮژﯾﮏ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺧﻮب اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﺒـﻮد آب دارﻧـﺪ، ﺑـﺪون در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی آن، ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿـﻪﮔﺮاﯾـﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎی ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﯾﺮان، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز رﻗﺎﺑﺖﻫﺎی ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺤﻠﯽ و ﻧﺎﺣﯿﻪای ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﺷﺪه و ﮐﻨﺶﮔﺮیﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺮدم و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ را ﺷﮑﻞ داده اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﯿـﺪروﭘﻠﯿﺘﯿﮏ اﻧﺘﻘﺎل آب در اﯾﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی ﺑﻨﯿﺎدی و ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ اﯾﺮان، اوﻟﺎ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺴﺖﮔﺬاریﻫﺎی ﻣﻠﻤﻮس و ﻏﯿﺮﻣﻠﻤﻮس در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، ﺛﺎﻧﯿﺎ ﻧﺎﺣﯿﻪﮔﺮاﯾـﯽ ﺎﺳﯽ ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﮐﻨﺸﮕﺮیﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﻫﯿﺪروﭘﻠﯿﺘﯿﮏ اﻧﺘﻘﺎل آب را ﺷـﮑﻞ دادهاﻧﺪ و در ﺻﻮرت ﺗﺪاوم اﯾﻦ ﮐﻨﺸﮕﺮیﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ، ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﻣﻨﻔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﺳﯿﺎﺳﯽ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻣﻨﯿﺘﯽ را در ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ.
خلاصه ماشینی:
بنابراین بخش آب کشور از لحاظ ساختار، دولتی اسـت و اگرچـه در قـانون ملـی شـدن و سپس در قانون توزیع عادلانه آب به نوعی حقابه به عنوان حقی در استفاده از آب تعریف شده است ولـی در کل منابع آب ، جز منابع ملی و در اختیار دولت است و فقـط واگـذاری حـق بهـره بـرداری بـه بخـش خصوصی امکان پذیر می باشد که کاملترین آن در استفاده از منابع آب زیرزمینی ، چشمه ها و قنـوات اسـت که تأمین منابع مالی برای سرمایه گذاری در استحصال و بهره برداری در حـد مجـاز بـه وسـیله بهـره بـردار خصوصی صورت می گیرد (٢٠٠٤:١٦ Iran Water Resources Management CO).
بنابراین لـازم مـی باشـد ابعـاد اجتماعی ، اقتصادی ، زیست محیطی و در نهایت بعد سیاسـی طـرح هـای مـدیریتی ، در برنامـه ریـزی هـا و تصمیم گیری های مدیرت منابع آب ایران ، بعنوان ابعاد مهم در نظر گرفته شوند و همچنین اکنون که بحران آب بعنوان یک مساله مهم روز مطرح میباشـد و بـیش از هرزمـانی اهمیـت منـابع آب بعنـوان پدیـده ی ژئوپلیتیک محرز شده است ، سیاست گذاریها و تصمیم گیریهای مدیریتی بـا حساسـیت بالـاتری، بـرای رسیدن یه توازن فضایی برای جلوگیری از چالش های هیدروپلیتیک کشور اتخاذ شـوند و پاسـخگویی بـه نیازها و چالش ها و تبدیل نقاط ضعف و تهدیدها به توانمندی ها و فرصـت هـا، بـرای مـدیریت ملـی آب کشور امری اساسی می باشد.