چکیده:
دریای خزر، از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ و ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎی آﺑﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎ دارا ﺑﻮدن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد، از ﻧﻈﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮات آب و ﻫﻮاﻳﻲ، ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ درﻳﺎﻳﻲ، ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮرﻳﺴـﻢ ﺻﻨﺎﻳﻊ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻼت و ﻛﺸﺎورزی و دارا ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮای ﭘـﻨﺞ ﻛﺸـﻮر ﺳـﺎﺣﻠﻲ اش دارای اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ اﺳﺖ. اﻳﻦ درﻳﺎ، از ﻳﻚﺳﻮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﻪ ﺑﺪون ﻣﻼﺣﻈﺎت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﺣﺎﺷﻴﻪای ﻣﻮرد اﻛﺘﺸﺎف، اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد و ﻣﻮﺟـﺐ آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻲﺷﻮد و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﺑﻲروﻳﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻧﺪه و ورود آﻻﻳﻨـﺪه ﻫـﺎ از ﻣﺮاﻛﺰ ﺻﻨﻌﺘﻲ، ﭘﺴﺎبﻫﺎی ﻛﺸﺎورزی و ﺷﻬﺮی ﺑـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ ﺑﺴـﺘﻪ آن، ﺑـﺎ ﺑﺤـﺮان ﻫـﺎی زﻳﺴـﺖ ﻣﺤﻴﻄـﻲ روزاﻓﺰوﻧﻲ روﺑﻪرو ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﺑـﺎ روش ﺗﻮﺻـﻴﻔﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠـﻲ و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از دادهﻫـﺎی ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای و ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎی زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎ را ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺟﻤﻬﻮذی اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان را ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻧﺸـﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﻨﺸﻬﺎی اﻗﺘﺼﺎدی و ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎی ﺑـﻲ روﻳـﻪ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ زﻧـﺪه و ﻓﺴﻴﻠﻲ، و ورود آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد از ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ اﺑﻦ درﻳﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺪل ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎی ﭘـﻴﺶ رو اﺗﺨـﺎذ اﺳـﺘﺮاﺗﮋی ﻣﺤﺎﻓﻈـﻪ ﻛﺎراﻧﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﻲ، و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪای ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ.
خلاصه ماشینی:
این دریا، از یک سو به دلیل وجود منابع نفت و گاز که بدون ملاحظات زیست محیطی توسط کشورهای حاشیه ای مورد اکتشاف ، استخراج و بهره برداری قـرار مـی گیـرد و موجـب آلودگی محیط می شود و از سوی دیگر به دلیل بهره برداری بی رویه از منابع زنده و ورود آلاینـده هـا از مراکز صنعتی ، پساب های کشاورزی و شهری بـه محـیط بسـته آن ، بـا بحـران هـای زیسـت محیطـی روزافزونی روبه رو شده است .
تحلیل یافته های میدانی مورد اشاره در فرضیه پژوهش در ارتباط با هر یـک از متغیرهای فرضیه اول نشان میدهد که : آزمون مربوط به قسمت ١ فرضیه به شرح زیر است : (آلودگی دریای خزر ناشی از بهره برداری از منابع نفت و گاز حوزه خزر نیست ٣/١.
≥ μ =H٠) (آلودگی دریای خزر ناشی از بهره برداری از منابع نفت و گاز حوزه خزر است ٣/١ < μ =H١) جدول ١٢- طلاعات توصیفی قسمت ١ فرضیه {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} جدول شماره ١٣ نشان می دهد که میانگین برآورد شده نمونه مورد مطالعـه بـرای قسـمت ١ فرضـیه برابر ٣/٢٥ است که بالاتر از مقدار استاندارد (٣/١) جهت آزمون فرضیه است .
جدول ١٣- آزمون تی تک نمونه قسمت ١ فرضیه {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} داده های جدول شماره ١٤ حاکی از آن است که با اطمینان ٩٥% پاسخ به پرسشنامه مربوط به قسمت ١ فرضیه (آلودگیهای ناشی از بهره برداری از منابع نفت و گاز حوزه دریای خزر) در سطح زیاد و خیلی زیاد بوده است .