چکیده:
از جمله حقوق انسان که در عموم مکاتب اخلاقی و حقوقی مورد توجه قرار گرفته، "حق آزادی" است که براساس آن، نمیتوان عقیدهای را بر کسی تحمیل کرد. این حق در شماری از آیات قرآن نظیر آیهی «لا اکراه فی الدین» نیز مورد تأکید قرار گرفته است. با اینحال برخی مدعی اند که "آزادی عقیده" با حکم "جهاد ابتدایی" منافات دارد. پژوهش حاضر با تکیه بر سه نکته، تنافی آزادی عقیده با جهاد ابتدایی را مورد نقد قرار داده است که عبارتند از: 1. نادرستی معیار قراردادن فتوحات اسلامی در تحلیل جهاد ابتدایی؛ 2. توجه به برداشتن موانع دین باوری بهعنوان هدف اساسی جهاد ابتدایی؛ 3. عدم تلازم جهاد ابتدایی با اجبار در دینداری. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی بوده و یافتهها نشان میدهد، از آنجا که هدف اسلام از تشریع جهاد ابتدایی، کنار زدن سیطرهی حاکمان بر مردم برای پذیرش آزادانهی دین است، و از سویی دیگر، مخاطبان را در ماندگاری بر دین خود آزاد می گذارد، جایی برای شبههی تنافی"آزادی عقیده" با حکم "جهاد ابتدایی" باقی نمی ماند.
خلاصه ماشینی:
رابطه آزادی عقیده با جهاد ابتدایی جهاد ابتدایی بهنوعی از جهاد گفته میشود که برای گسترش اسلام و دعوت از پیروان سایر ادیان به پذیرش اسلام انجام میگیرد؛ بهعنوان نمونه، شهید ثانی در اینباره چنین آورده است: «كتاب الجهاد (وهو أقسام) جهاد المشركين ابتداء لدعائهم إلى الإسلام وجهاد من يدهم على المسلمين من الكفار بحيث يخافون استيلائهم على بلادهم، أو أخذ مالهم وما أشبهه» (1967، ج2: 379).
این که اساساً ادعا شود در اسلام، جهاد ابتدایی بهمنظور دعوت مشرکان و کافران به پذیرش اسلام تشریع نشده و آیات و روایات و گفتار نسبتاً صریح فقیهان را بتوان بهراحتی به تاویل برد، مدعایی است که باید در جایی دیگر مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
پیداست که بسیاری بهمنظور مخدوشکردن آموزههای اسلام در زمینهی جهاد ابتدایی، رفتار حاکمان، فرماندهان و سربازان مسلمان در جریان فتوحات اسلامی را معیار داوری قرار میدهند و به مخاطبان خود چنین القا میکنند که اگر تخریبی در لابهلای این جنگها اتفاق افتاده یا محتملاً خونی به ناحق ریخته شده است، یا افرادی در پذیرش اسلام مجبور شدند، این رفتارها باید بهپای اسلام نوشته شود و آنها را باید نشانهای از تنافی جهاد ابتدایی با آزادی عقیده و دین تلقی کرد.
بنابراین، باید به این نکتهی مهم توجه داشت که فتوحات اسلامی و رخدادهای مرتبط با آن نباید مبنای داوری دربارهی آموزههای اسلام دربارهی جهاد ابتدایی و آزادی افراد در انتخاب دین قرار گیرد.
2. پرسش از چگونگی ارتباط آیاتی همچون آیهی «لا اکراه فی الدین» با جهاد ابتدایی، از آنجا ناشی میشود که از یکسو بر آزادی عقیده تأکید شده، و از سوییدیگر، جهاد ابتدایی برای فتح سرزمین و وادارکردن دیگران به پذیرش اسلام پیشبینی شده است.