واکاوی روش تبلیغی حضرت ابراهیم علیهم السّلام( با تاکید بر آیه‌ی 125 سوره‌ی نحل) مقاله

خدای متعال برای دستگیری از انسان و کمک به رشد او، راهی را برای رسیدن به عرش و تقرّب خود قرار داد و راهنمایانی نیز برای طی این مسیر تعیین کرد. انبیای الهی همان مرشدان طریق حقیقت هستند که مسیر نیل به حضرت حق را نمایان می‌کنند و راه را از بی‌راه تمییز می‌‌دهند. البته انسان‌ها روحیات و خلقیات متفاوتی دارند؛ به‌همین‌دلیل، روش‌های گوناگونی برای تربیت و راهنمایی آنان لازم است. در این نگاشته، روش تبلیغی حضرت ابراهیم علیهم السّلام با تکیه بر آیه 125 سوره نحل بررسی و آیات طبق روش‌‌های موعظه، برهان و جدال احسن تحلیل شده‌اند؛ زیرا به بیان آیه یادشده، انسان‌ها به سه دسته حق‌پذیر، حق‌گریز و حق‌ستیز تقسیم می‌‌شوند که هردسته روش تبلیغی مناسب خود را می‌‌طلبد. نتایج نشان می‌دهد مهم‌ترین روش تبلیغی که حضرت ابراهیم علیهم السّلام به‌کار گرفت، روش برهان است.

حضرت ابراهیم در گفت‌وگو با بت‌پرستان، درابتدا، با مقدمه‌چینی از فلسفۀ عبادت آنان می‌‌پرسد و با تحقیر و از باب «موعظه» و انکار عمل قبیح می‌‌گوید: إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ مَا هذِه التَّمَاثِيلُ الَّتىِ أَنتُمْ لهَا عَكِفُونَ؛ «[ياد كن‏] زمانى را كه به پدرش و قومش گفت: اين مجسمه‏هايى كه شما ملازم پرستش آن‌ها شده‏ايد، چيست؟» (انبیاء، 52). در اینجا حضرت ابراهیم بعد از زمینه‌سازی، دعوت خود را آغاز کرد و با روش «برهان و حکمت» آنان را به خدای حقیقی فرا‌خواند: قَالَ بَل رَّبُّكمُ‏ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ الَّذِى فَطَرَهُنَّ وَ أَنَا عَلىَ‏ ذَلِكمُ مِّنَ الشَّاهِدِينَ؛ «گفت: [شوخى نمى‏كنم‏]، بلكه پروردگارتان همان پروردگار آسمان‏ها و زمين است؛ همان كه آن‌ها را آفريد و من بر اين [حقيقت‏] از گواهى‌دهندگانم» (انبیاء، 56). وقتی بت‌پرستان گفتند: لَقَدْ عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ يَنْطِقُونَ؛ «تو كه مى‏دانى اين‌ها حرف نمى‏زنند» (انبیاء، 65)، حضرت از كلام آن‌ها براى دعوت خود استفاده كرد و با لازمۀ گفتار آنان عليه خودشان احتجاج کرد و گفت: «پس اين اصنام بى‏زبان، اله و مستحق عبادت نيستند»؛ یعنی باز در مقام «برهان» فرمود: قَالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَايَنفَعُكُمْ شَيْئاً وَ لَا يَضرُّكُمْ؛ «گفت: آيا به‌جاى خدا چيزهايى را مى‏پرستيد كه هيچ سود و زيانى به شما نمى‏رسانند؟» (انبیاء، 66). حضرت ابراهيمبرای معرفی خدای خود و دعوت بت‌پرستان به «برهان» روی می‌‌آورد که الَّذِى خَلَقَنىِ فَهُوَ يهَدِينِ (شعرا، 78)؛ آن خدايى برحق است كه اوّلاً، مرا آفريده است و ثانياً، مرا به راه راست توحيد هدايت مى‏كند؛ اما آن بت‏هايى كه شما مى‏پرستيد، نه‌تنها چيزى نيافريده‏اند، بلكه خودشان نيز از دو نظر، مخلوق و مصنوع هستند: يكى اينكه مواد اوّليۀ آن‌ها را خداى من آفريده است و ديگر اينكه از ساختگان شما هستند.