تناسخ و نسبت آن با معاد مقاله

تناسخ چیست؟ چه ­گونه­هایی برای آن متصور است؟ واقعیت­ دارد یا پنداری واهی است و نه تنها محقق نبوده که امکان آن هم نیست و در هر صورت چه نسبتی با معاد و حیات جاوید اخروی می‌تواند داشته باشد؟ این مسئله اذهان بسیاری را به خود مشغول کرده است؛ چنان‌که گویی بر سر دوراهه تناسخ یا معاد قرار گرفته­اند. در این مقاله برآنیم- به یاری خداوند بزرگ- ابتدا چیستی تناسخ و اقسام آن، دلایل تناسخیان و پاره­ای از نقدهای وارد بر اصل مدعا و نیز ادله آن را بررسیده، سپس نسبت آن را با معاد بازیابیم. در روند این پژوهش هم از روش عقلی و هم تجربی بهره برده­ایم. ماحصل تحقیق، نفی تناسخ ملکی در همه اشکال آن، نارسایی تناسخ در تامین کارکردهای معاد، ناسازی تناسخ ملکی مطلق و نامحدود با اساس حیات اخروی و ناسازی تناسخ ملکی محدود با خصوص معاد جسمانی است.

صدرا بين معاد جسماني و تناسخ ملکي فرق نهاده ، تاکيد ميکند که حشر و بعث انسان ها در ابدان ويژه اخروي است و اين تناسخ به معنـاي انتقـال بـه ابـدان پـيش سـاخته نيست ، بلکه بدن هاي اخروي فيض جديد حق است (صـدرالمتألهين شـيرازي، ١٣٨٢، ص ٣١٩-٣٢٠/ همو، ١٩٨١، ج ٩، ص ٣-٧/ سبزواري، ١٣٨٣، صص ٣٧٤ و ٤١٦/ سـجادي، ١٣٧٩، ص ١٦٥-١٦٨). ٣. چرا از ميان ميلياردها انسان تنها عدٔە بسيار محدود و انگشت شماري مدعياند که خاطراتي از حيات پيشين را به ياد مي آورند؟ کدامين موازين منطقي و علمي اجازه مي - دهد اين مقدار خاطرات ادعايي نادر را که فقط برخي از باورمندان آن در هند ادعا کرده و حتي در ميـان آنـان نيـز بسـيار نـادر بـوده و بـا ابهامـات و امـا و اگرهـاي فراوانـي روبه روست ، دليل بر يک اصل اساسي در نظام خلقت انگاشت ؟ آيا نميتـوان بـه جـاي آن ، بيگانگي ميلياردها انسان با چنين خاطراتي را دليل بر موهوم بودن آنها شمرد؟ در برابر اين اشکال برخي بر آن شده اند که به خاطرآوردن گذشته مشروط به رسيدن به مراتب والاي معنوي است ؛ ليکن در اينجا اشکالات چندي رخ مينمايد: الف ) اگر اين خاطرات تجربه هاي زيست هر انساني در مراحل پيشـين حيـات است ، بر اساس چه توجيهي يادآوري آن نيازمند سلوک معنوي و رسيدن به مراتب بالاي معنوي باشد؟ ب ) بسياري از کساني که در حد اعلاي معنويـت بـوده انـد، ماننـد پيـامبران و اولياي الهي هرگز چنين مدعياتي نداشته اند.