چکیده:
باوجود گذشت بیش از سهدهه از تجربه اجرای بانکداری بدونربا، نگرانی در خصوص وجود ربا در نظام بانکی مطرح است، که امروزه به یکی از چالشهای اصلی اقتصادی و اجتماعی تبدیلشده است. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله به بررسی چالشها و راهکارهای مربوطه و ارائه راهکار لازم میپردازد. بررسی چالشها و ارائه راهکارهای متفاوت در نظام بانکی بدون ربا مبتنیبر عقود معیّنه ملاحظه شد که ساختار و مکانیسمهای بانکداری قابلیت اجرای عقود را ندارد. اقداماتی که در جهت مواجهه با این چالشها توسط طراحان و سیاستگذاران و مجریان این نظام انجامشده یا قابل انجام است در دودسته قابلتفکیک است: دسته اول تداوم نظام بانکی مبتنیبر عقود معیّنه و اصلاح وضع موجود؛ دسته دوم حرکت از بانکداری مبتنیبر عقود بهسمت پارادایمی متفاوت. این مقاله به راهکار دوم و تبیین پارادایم جدیدی تحت عنوان «عقد بانک» میپردازد. براساس این مطالعه نظام بانکداری بدونربا مبتنیبر عقود معیّنه که در حال حاضر مبنای قانون عملیاتی بدونربا است برای اجرای عملیات بانکداری مناسب نیست. علاوهبر آن، پول رایج در صدر اسلام پول حقیقی بوده است، درحالیکه پولی که در نظام بانکی فعلی دنیا رایج است اصطلاحاً پول بدون پشتوانه میباشد و با پول حقیقی که مقبولیت آن بهدلیل خصوصیات ذاتی آن پول است، ماهیتاً متفاوت و احکام خاص خود را خواهد داشت؛ لذا لازم است احکام پول حاکمیتی تعریف و نظام بازار پول و بانک براساس آن تحلیل شود. نهایتاً با توجه به اینکه بانکداری و کارکردهای آن در صدر اسلام رایج نبوده و بهعنوان موضوع مستحدثه است، لذا رابطه بین سپردهگذاران و بانک و رابطه بانک با تسهیلاتگیرندگان نیازمند تعریف عقد متناسب «عقد بانک» میباشد. پژوهش حاضر با روش تحقیق توصیفی – تحلیلی به معرفی آن عقد اقدام میکند.
خلاصه ماشینی:
نهایتاً با توجه به اینکه بانکداری و کارکردهای آن در صدر اسلام رایج نبوده و به عنوان موضوع مستحدثه است ، لذا رابطه بین سپرده گذاران و بانک و رابطه بانک با تسهیلات گیرندگان نیازمند تعریف عقد متناسب «عقد بانک » میباشد.
به همین منظور در قسمت اول به ادبیات موضوع و توصیف و تبیین پارادایم عقود معّینه در سه حوزه بانکداری مشارکتی، بانکداری مبادله ای و بانکداری قرض الحسنه میپردازد و در قسمت بعد به پیشینه موضوع پرداخته خواهد شد؛ و ضمن بیان چالش های نظام بانکداری مبتنیبر عقود معّینه و تبیین راهکارهای متصور برای مواجهه با این چالش ها میپردازد و نهایتاً در پایان ، ضمن بیان روش شناسی تحقیق به تبیین طرح جدید نظام بانکداری بدون ربا مبتنیبر «عقد بانک » میپردازیم .
روش «تجهیز منابع مالی بانکداری مشارکتی »: - گواهی سپرده عام : گواهیهای سپرده عام ، دارای ماهیت وکالت عام بوده و برای مشتریانی که قصد سرمایه گذاری و استفاده از سود بانک اسلامی رادارند، مناسب است .
بانک اسلامی منابع این سپرده ها را مستقیم یا با مشارکت بنگاه های اقتصادی در پروژه ای مشخص سرمایه گذاری نموده و سود حاصل از آن پروژه را پس از کسر حق الوکاله ، به سپرده گذاران میپردازد (موسویان ، و میثمی، ١٣٩٤، ص .
- سرمایه گذاری مستقیم : در این روش بانک اسلامی (به جای اعطای تسهیلات )، به طور مستقیم در یک یا چند پروژه اقتصادی واردشده و به عنوان یک فعال اقتصادی، به سرمایه گذاری و کسب سود میپردازد؛ سود حاصل نیز بین سپرده گذاران تقسیم میشود (موسویان ، و میثمی، ١٣٩٤، صص .
Money, Banking, and the Financial System, United States of America, Pearson Education.