چکیده:
هر چند که آشنایی برخی از ایرانیان با اسلام به سالها قبل از ورود اعراب مسلمان به ایران بر می گردد، اما آشنایی عمومی طبقات مختلف جامعه ایران با اسلام مربوط به زمان ورود سپاهیان اسلام به ایران و شکست سپاهیان ساسانی است. البته ورود اسلام به ایران تنها به برخوردهای سیاسی و نظامی
خلاصه نمی شود بلکه باعث مواجهه دو نظام سیاسی، اجتماعی و دو فرهنگ و آیین متفاوت بود، برآیند این مواجهه ظهور و پیدایش فرهنگ و تمدن اسلامی – ایرانی بوده است.
این مقاله به شیوه توصیفی- تحلیلی و بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات گرد آوری شده در صدد پاسخگویی به این سوال اصلی است که واکنش طبقات مختلف جامعه ایرانی در رویارویی با اسلام چه بوده است؟ نتیجه این است که واکنش طبقات مختلف جامعه ایرانی عصر ساسانی در برابراسلام، به میزان دوری و نزدیکی به هسته مرکزی قدرت متفاوت بوده و باعث پیدایش فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی شده است.
خلاصه ماشینی:
البته دشوار نبودن دستیابی به برخی از فتوحات می تواند ناشی از بعضی همدلی های ایرانیان با فاتحان مسلمان باشد که خود، تا حدی ناشی از این مقوله بود که اساسا در ایران عهد ساسانی به واسطه قدرت مافوق طبقاتی دولت ، گروه ها و طبقات اجتماعی – فارغ از تضادها و اختلافات درونی خود، از دولت بیگانه بودند یا به عبارت دیگر دولت را از خود نمی دانستند از این رو به هنگام ضعف و تزلزل دولت یا از آن فاصله می گرفتند یا آن را بی دفاع می گذاشتند (همایون کاتوزیان، ١٣٧٢، ٨).
از جمله این افراد، گروه چهار هزار نفری از سپاه ساسانی بود که پس از شکست ایرانیان در قادسیه به دین اسلام مشرف شدند و پس از مسلمان شدن در جنگ های مدائن و جلولا مسلمانان را یاری کردند (بلاذری، ١٩٧٨، ٢٧٩و طبری، ١٣٨٨، ج٥، ١٧٤١).
٨٧ از سوی دیگر در این فراگرد فرهنگ پذیری ایرانیان نیز علی رغم محافظه کاری در حفظ اعتقادات و رسوم کهن و ملی خود، از برخی عناصر فرهنگی مسلمانان از جمله زبان عربی و به ویژه دین بهره گرفتند و شدت تأثیرپذیری در برخی از ایرانیان تازه مسلمان به گونه ای بود که نه فقط آیین پدران خود را یکسره رها کردند بلکه برخی از ایشان چنان با گذشته خود دشمنی ورزیدند که به بدگویی از آن پرداختند و حتی نام و نسب خود را دگرگون ساختند به طوری که بعضی از ایرانیان نسبت خود را به اعراب و از جمله به اسحاق بن ابراهیم رساندند (مسعودی، ١٣٦٥،١٠١) و همچنین زبان فارسی تا حد زیادی از زبان عربی متأثر شد و به عنوان عامل مهمی در حفظ وحدت و یکپارچگی ایرانیان ادای وظیفه نمود.
(
, 
, 
)
