رقابت‌های ژئوپلیتیکی عربستان سعودی و ایران و ضرورت گذار از؛ ژئوپلیتیک ایدئولوژیک به ژئواکونومی در منطقه خلیج فارس مقاله

جهان به مناطق ژئوپلیتیکی مختلفی قابل تقسیم است که یکی از مشخص‌ترین آنها منطقه خلیج فارس و جنوب غربی آسیا است. این منطقه ژئوپلیتیکی و راهبردی در دهه‌های اخیر، همواره یکی از مناطق پرتنش و بحران خیز در جهان بوده و در سالهای اخیر این روند تشدید شده است. اگرچه رویدادهای ژئوپلیتیکی منطقه جنوب غربی آسیا متاثر از ساختار ژئوپلیتیک جهانی است، اما ترتیبات امنیتی و ساختار ژئوپلیتیکی آن تا حدود بسیار زیادی تابع رفتار عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران، به عنوان دو قدرت برتر منطقهای و دو قدرت رقیب بوده است. بنابراین مساله پژوهش این است که مناسبات ژئوپلیتیکی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی چگونه است و در چارچوب کدام گفتمان ژئوپلیتیکی، همکاری و همگرایی میان آنها و به طور کلی در جنوب غربی آسیا قابل تحقق است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از داده‌های کتابخانهای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که روابط میان این دو قدرت منطقهای بر اساس شاخصهای ژئوپلیتیک ایدئولوژیک است که باعث نظامی گری، رقابت بر سر حوزه‌های نفوذ، رقابتهای ایدئولوژیکی، گسیختگی فضای ژئوپلیتیکی، افزایش تنش و جنگهای نیابتی در منطقه شده است. این در حالی است که در صورت اتخاذ استراتژی و گفتمان ژئواکونومی در منطقه، می‌توان همکاری و همگرایی منطقهای و در نتیجه زمینه را برای توسعه و امنیت پایدار منطقهای فراهم کرد.

ژئوپلیتیک ایدئولوژیک، ژئواکونومی، قدرت منطقه ای، جنوب غربی آسیا، خلیج فارس، روابط ایران ـ عربستان رقابتهای ژئوپلیتیکی عربستان سعودی و ایران و ضرورت گذار از ژئوپلیتیک ایدئولوژیک به ژئواکونومی در منطقه خلیج فارس Saudi-Iranian geopolitical rivalries and the necessity of transition from ideological geopolitics to geo-economics in the Persian Gulf region Hadi Veicy, Associate Professor in Political Geography, Payame Noor University, Iran. بر این اساس، ترتیبات امنیتی و نگرش ژئوپلیتیکی برساخته از رقابت‌های ایدئولوژیکی براساس گفتمان دوره جنگ سرد در منطقه خلیج‌فارس مانع جدی بر سر راه همگرایی و اتحاد میان واحدهای سیاسی این منطقه شده و زمینه را برای دخالت و نفوذ آسان‌تر و هر چه بیشتر قدرت‌های جهانی فراهم کرده است. اگرچه نقش عوامل فرامنطقه‌ای و قدرت‌های جهانی در تحولات ژئوپلیتیکی منطقۀ خلیج‌فارس و جنوب غرب آسیا کم نیست، اما این پژوهش بر چالش‌ها و مناسبات ژئوپلیتیکی دو قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در چارچوب رقابت‌های منطقه‌ای تمرکز کرده و تلاش دارد تا از منظر ژئوپلیتیک ایدئولوژیک و ژئواکونومی به مسئله پژوهش پاسخ دهد. دوره‌های ژئوپلیتیکی و ویژگی‌های ژئوپلیتیک ایدئول > ج 4 w"/>w"/> در کتاب ژئوپلیتیک: بازنگری سیاست‌ 5 s"/>s"/>، در عرصه جهانی، دوره Ghoble Rabi & Mueller Kuznetsov John Agnew Geopolitics: re-visioning world politics ژئوپلیتیکی را از سده نوزدهم تا دهه 1980 به سه دوره ژئوپلیتیک تمدنی 1 (1875-1815)، ژئوپلیتیک طبیعت‌گرا 2 (1945-1875) و ژئوپلیتیک ایدئولوژیک 3 (1989-1945) تقسیم کرده و معتقد است که دهه پایانی سده بیستم و سال‌های آغازین سده بیست و یکم با نشانه‌هایی متضاد و گوناگون به صورت دورۀ در حال گذار و تلاش برای شکل دادن به دوره جدیدی از ژئوپلیتیک است (اگنیو 4 ، 2003: 85 و 115).