چکیده:
بررسی تاریخ و شواهد زیست در محلات سنتی ایران مبین ساختار و نظام کالبدی و اجتماعی منسجم و خودساخته و بیان گر مفاهیم عالیه سکونت انسان است. در حالی که محلات امروز به تبع تغییر الگوی زیست و توسعه های نوین شهری، دیگر از مشارکت اهالی و نظام خود انگیخته محله محوری برخوردار نیستند. لذا توجه به اصول و آموزه های حاکم بر جریان زندگی اجتماعی و مفاهیم متعالی سکونت محله سنتی برای ارتقاء کیفی زیست در شهر امروز امری ضروری است. هدف از این پژوهش، بازشناسی مفهوم سکونت در محلات تهران در دوره قاجار و پهلوی و روش تحقیق، ترکیبی از روش های تفسیری تاریخی و تحلیل محتوای داده ها است. این پژوهش ابتدا مختصری به تعریف و مفهوم محله پرداخته؛ سپس عوامل ادراک مفهوم محله و ویژگی ها و شاخص های هر عامل و نحوه ردیابی آن از محتوای متون ارائه شده است. درنهایت در بررسی متون به بازشناسی جریان زندگی و تجارب زیسته ساکنان محلات تهران پرداخته شده که این بخش با بهره گیری از چند تاریخ نوشته فرهنگی اجتماعی از محلات تهران صورت پذیرفته است. نتیجه این که عوامل و معیارهای ادراک مفهوم محله حاکی از نقش اجتماعی و مشارکت شهروندان در جنبه های مختلف سکونت از جمله امور خیر و نهضت های اجتماعی سیاسی در محلات است. محلاتی که مکان ظهور و تبلور ارزش های اجتماعی و فرهنگی از جمله وقف، نیکوکاری، احترام به بزرگان و دستگیری محرومان بوده؛ در حالی که مفاهیم قلمرو، سلسله مراتب و حریم در کالبد محله و ادراک ساکنان تعریف و نمود یافته و به واسطه تامین نسبی بسیاری از خدمات در محله و آرامش حاکم بر سکونت اجتماعی، ساکنان از رضایت مندی نسبی برخوردارند. در نتیجه ساکنان خود را جزئی از محله دانسته و می توان تبلور تعلقات مکانی به محله را در ابعاد مختلف کالبدی، رفتاری و معنایی شاهد بود.
خلاصه ماشینی:
محلاتـی کـه مکان ظهور و تبلور ارزشهای اجتماعی و فرهنگی از جمله وقف، نیکوکاری، احترام بـه بزرگـان و دسـتگیری محرومـان بـوده؛ در حالیکه مفاهیم قلمرو، سلسلهمراتب و حریم در کالبد محله و ادراک ساکنان تعریف و نمود یافته و به واسطة تـامین نسـبی بسـیاری از خدمات در محله و آرامش حاکم بر سکونت اجتماعی، ساکنان از رضایتمندی نسـبی برخوردارنـد.
بـدین ترتیب در نیل به هدف پژوهش ابتدا مختصری بر تعریف محله آورده شده؛ سپس عوامل ادراک مفهوم محلـه متـاثر از مولفه های عام کالبدی، رفتاری و ادراکی معنایی »مکان سکونت« استخراج و تحلیـل شـده و بـرای فهـم بهتـر جایگـاه عوامل ذکر شده در متون تاریخی، ویژگیها و شاخصهایی که بر اساس آن میتوان هر عامل ادراک را در متون ردیابی نمود نیز ارائه گردیده و در نتیجه ابزار و شرایط برای کاوش در دل متون تاریخی فراهم آمده است.
در گام بعدی یعنی در بررسی متون که به عبارتی باید آن را بیان جریان زندگی و تجارب زیستة ساکنان محلات دانست، قسـمتهـایی از متون تاریخنوشتههای فرهنگی اجتماعی گزینش و استخراج شده و مـورد تحلیـل قرارگرفتـه؛ بـدین ترتیـب مـیتـوان دریافت که هر عامل ادراک مکان سکونت )محله( در جریان زندگی و ادراک ساکنان از محله چگونه تعریف و مفهـوم یافته که این بخش از پژوهش یعنی کاوش و جمعآوری دادهها، دستهبندی و سپس تحلیل و تفسیر آنها نیـز بـه روش تفسیری تاریخی صورت گرفتهاست.
نتایج و یافته ها همانطور که آمد در این قسمت از میان تاریخنوشتههای فرهنگی و اجتماعی که پیرامون محلات تهران نگاشته شده است به بررسی و تحلیل و تفسیر ٠ کتاب و استخراج عوامل و معیارهای ادراک مفهوم محله پردخته خواهد شد.
(
, 
, 
)
