چکیده:
در این مقاله به بررسی تغییر و تحولاتی پرداخته میشود که در وامواژههای عربی پس از ورود به زبان فارسی روی داده است و این تغییرات در سطوح آوایی و معنایی توصیف و طبقهبندی میشود. نتایج تحقیق نشان میدهد که در سطح آوایی برخی واجهای عربی به دلیل نبود در فارسی و برخی به دلیل تولید دوگانهای که در عربی دارد به نزدیکترین واج نظیر خود از نظر مکان تولید (بدون تولید دومین2) در نظام واجی زبان فارسی تبدیل شده است. در سطح معنی با اینکه وامواژه عینا وارد زبان فارسی شده معنایی غیر از آنچه در زبان عربی داشته به خود گرفته است و بر مفهوم دیگری دلالت دارد. از سویی بسیاری از این وامواژهها در دوره پس از صفویه در بافتهای جدید و متناسب با فرهنگ ایرانی و شیعی معنای نوینی به خود گرفته که در عربی به آن معنا به کار نرفته است تا جایی که هنگام ترجمه از فارسی به عربی این کلمات را باید به کلمات عربی دیگری ترجمه کرد. این تحولات معنایی را میتوان تحت چند گروه اختلاف معنایی3، تخصیص معنایی4، توسعه معنایی5، ارتقای معنایی6 و تنزل معنایی7 دستهبندی کرد.
خلاصه ماشینی:
البته براي اهل ادب و آشنايان با اصول و قواعد زبان عربي اين عجيب نيست ؛ چرا که زبان عربي در زمان اندکي توانست بيشتر زبانهاي همريشه و هم خانوادة خود را، که زبانهاي شاخه سامي بود در خود هضم کند و ديگر زبانهاي ممالک اسلامي، که به لحاظ تاريخي از شاخه هاي ديگر زباني بود (فارسي، ترکي، اردو، مالايي، بنگالي و غيره ) با وجود پذيرش چند ده هزار کلمه و عبارت و اصطلاح از زبان عربي همچنان به حيات خود در سايۀ زبان عربي ادامه دادند؛ براي مثال زبان فارسي به دليل تعلق به خانوادة زبانهاي هندواروپايي و زبان ترکي به دليل تعلق به شاخۀ زبانهاي اورال -آلتايي داراي نظام آوايي، صرفي و نحوي کاملا متفاوتي از زبانهاي شاخۀ سامي (در اينجا عربي) است که اين امر باعث شد قرض گيري از زبان عربي تا حد زيادي به سطح واژگاني و معنايي محدود شود و در سطوح آوايي و نحوي تأثير بسيار کمتري بپذيرد؛ اگرچه ميتوان به مثالهايي مانند تنوين گرفتن کلمات فارسي در کلماتي چون «دوما» و يا ساخت مصدر جعلي مثل «منيت » و راه يافتن جمع مکسر چون «بنادر» از بندر و يا «ميادين » از ميدان اشاره کرد.
٢. پيشينه در زمينۀ قرض گيري فارسي از عربي و تحول وامواژه هاي عربي دخيل در زبان فارسي پيشتر تحقيقاتي صورت گرفته است ولي پژوهشي جامع ، که اين تحولات را در سطوح آوايي و معنايي بررسي کرده باشد، يافت نشد.