چکیده:
مهمترین چالشهای پیش روی بشر در جهان امروز، بحران آب و باز خوردهای ناشی از آن است. آب سرمنشا تولید، تلاش و تمدن است و حیات و مرگ انسان و طبیعت به وجود و عدم وجود آن بستگی دارد. در این چرخه طبیعی، توجه روزافزون به مباحث رودخانههای مرزی، اهمیت فزایندهای پیدا کرده و همگان شاهد افزایش مشاجرات هیدروپلیتیک میان کشورها هستند. هیدروپلیتیک به عنوان گرایشی از جغرافیای سیاسی، به مطالعه نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاسهای مختلف میپردازد. در این پژوهش سعی شده به این پرسش پاسخ دهد که جایگاه هیدروپلیتیک هیرمند در امنیت ملی ج.ا.ا کدام است؟ از این رو فرضیه پژوهش را بر این اساس قرار دادهایم که هیدروپلیتیک هیرمند در امنیت ملی ج.ا.ا تاثیر فراوانی دارد. با وجود نادیده انگاشتن واقعیت ارتباط پیچیده میان آب و امنیت از سوی پارهای از متخصصان امنیت بینالملل، واقعیتها حکایت از آن دارد که کمبود صنایع آب شیرین میتواند به عنوان یک چالش پایدار در مناسبات بینالمللی مطرح شود. اختلاف ایران و افغانستان در خصوص چگونگی تقسیم و استفاده از آب هیرمند، قدمتی 130 ساله دارد. اختلافی که باعث خسارتهای مختلف زیست محیطی و امنیتی برای ج.ا.ا شده است.
خلاصه ماشینی:
ایـن در حالـی اسـت کـه از مجمـوع 130 میلیـارد مترمکعـب منابـع آب ایـران ،82 میلیـارد مترمکعـب مـورد بهرهبـرداری کشـاورزی قـرار میگـیرد و بـه دلیـل نبـود س ـازههای درسـت انتقـال آب، بهرهدهـی آبـی کشـور 30 درصد کاهشیافته اسـت )حسـینی ،1387: 280( و مدیریت منابع آب کشـور را با مشـکلات جدی روبهرو نموده است که ازجمله میتوان به مواردی همچون؛1- موجودیت تأمین آب و مصرف آن،2- عدم توازن بین تأمـین و مصـارف آب،3- افزایـش آلودگـی منابـع آب،4- عـدم آمادگـی بـرای مقابلـه با بحرانهـای طبیعی و اجتماعی مانند تغییر اقلیم، خشکسالی، سیلاب، تخریب شبکه آبرسانی در اثر زلزله و نظایر آن،5- نبود سیاستهای شفاف برای استفاده از آبهای مرز مشترک،6- نبود الگوی مصارف مناسب و عدم افزایش به ـرهوری آب کشـاورزی و 7- خطـر از دسـت رفـتن حفـظ تعـادل اکوسیس ـتمهای آبـی کشـور و جنبـه هـای زیست محیطی در طرح های توسعه و بهره برداری از منابع آب اشاره کرد )روحانی ،1390: 260(.
در این قطعنامه ضمن تأکید بر اصول حقوقی مندرج در قطعنامه پیشین خود ،بـر اصـل «ممنوعیـت وارد کـردن خسـارت بـر سـرزمین دولـت دیگـر» تصریح می کنـد )IBID: 281-283(؛ 3- انجمن حقوق بینالملل نیز در مسـیر توسـعهٔ حقوق بین المللی رودخانههای غیرکشـتیرانی گامهای قابل ملاحظه ای برداشته است که ازجملهٔ آن ها می توان به بیانیه اصول در سال 1956 م اشاره کرد که اصولی همچون در نظر گرفتن منافع کشورهای ذینفع و مسئولیت دولتها در ایجاد آسیب به سایر دولتها را بیان میکند )IBID:281-283(؛ 4- قطعنامه ای در خصوص اسـتفاده از رودخانههای بین المللی اسـت و بـه صراحـت اعـلام میکنـد اصـول عرفـی نسـبت بـه اسـتفاده از این منابع آبی وجود دارد، نظیر اسـتفادهٔ منطقی و منصفانه از این آبها، احترام به حقوق سـایر کشـورهای ذی نفع و ایجاد مسـئولیت در صورت نقـض حقـوق کشـورهای دیگـر )192-092 :IBID(؛ 5- امـا مهمتریـن اقـدام انجمـن در ایـن زمینـه تدویـن مقررات هلسینکی است که در سال 1966 م به تصویب رسید، این مقررات در حکم راهنمایی بین المللی اسـت کـه بـه چگونگـی اسـتفاده از رودخانههـای بینالمللـی توجـه داشـته اسـت.