چکیده:
«سب» بهعنوان مصداق تام بغض، از ابتدای زندگی بشر تاکنون در بین مردم شایع بوده است و عدهای برای نشاندادن بغض و کینه خود به جریان یا اشخاصی خاص، به این اقدام مبادرت میورزند. یکی از این موارد، سبّ صحابه پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم است که در این مقاله سعی بر این است با استفاده از روش تحلیلیتوصیفی دیدگاه فقهای احناف را درباره سابّ صحابه با بهرهگیری از متون فقهی آنان بررسی، و روشن نماییم. اگر سابّ صحابه جمیع صحابه یا بعضی از آنها را بهدلیل صحابی بودنشان سب یا تکفیر کند، فقهای مذهب حنفی همانند دیگر مذاهب اهلسنت حکم او را کفر میدانند؛ ولی اگر فردی صرفا بعضی از صحابه را بهدلیلی غیر از صحابی بودن سب یا تکفیر کند، مشهور فقهای حنفی حکم او را کفر نمیدانند و فقط معتقدند که وی فردی فاسق، مبتدع، ضال یا باغی است. درباره سابّ شیخین نیز فقهای مشهور حنفی حکم تکفیر چنین فردی را رد کرده و حکم او را همانند سابّ صحابه دانستهاند.
خلاصه ماشینی:
اگر ساب صحابه جمیع صحابه یا بعضی از آنها را بهدلیل صحابی بودنشان سب یا تکفیر کند، فقهای مذهب حنفی همانند دیگر مذاهب اهلسنت حکم او را کفر میدانند؛ ولی اگر فردی صرفا بعضی از صحابه را بهدلیلی غیر از صحابی بودن سب یا تکفیر کند، مشهور فقهای حنفی حکم او را کفر نمیدانند و فقط معتقدند که وی فردی فاسق، مبتدع، ضال یا باغی است.
در ضمن، اشاره به این نکته نیز ضروری به نظر میرسد که ما با اثبات عدمکفر ساب صحابه از دیدگاه فقه حنفی، درصدد این امر نیستیم که بگوییم این حکم مجوزی برای سب صحابه توسط مذاهب دیگر است؛ بلکه سب صحابه نزد همۀ مذاهب مذموم است و جایز نیست و البته این عدمجواز نیز بهمعنای کافر بودن فاعل آن قلمداد نمیشود.
آیا ساب شیخین از نظر مشهور فقهای حنفی کافر است؟ معنا و مفهوم سب در کتاب جمهرة اللغة، اصل «سب» اینگونه معرفی شده است: «أصل السب القطع ثم صار السب شتما لأن السب خرق الأعراض»؛ (اصل سب بهمعنای قطعکردن است و بعدا معنای آن به شتم تغییر کرده است؛ چون سب دریدن و هتک اعراض است).
اما فقهای حنفی دربارۀ سب بعضی از صحابه -چه موجب کفر آنها بشود و چه نشود- اگر سب بهدلیلی غیر از صحابی بودن آنها باشد، سه نظر و حکم متفاوت دارند: برخی حکم به تکفیر داده، برخی قائل به تفصیل بوده و متناسب با قراین و شواهد حکم به تکفیر کردهاند و مشهور فقهای مذهب حنفی نیز با حکم به تکفیر مخالف بودهاند و معتقدند که چنین فردی فاسق، ناقصالعقل، مبتدع یا ضال است.