چکیده:
محمدحسینبن عیسی دولوبیگلربیگی متخلّص به "شعاعی" از شاعران پرکار و گمنام عصر قاجار است. نگارندگان برای نخستین بار به معرفی این شاعر و همچنین بررسی عناصر سبکی مثنویهای "مصیبتنامه" و "مختارنامه" که بخش اعظمی از دیوان شاعر را دربرگرفته، پرداختهاند. ویژگیهای سبکی مثنویهایش را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری و زیر مجموعههای هر بخش مورد تجزیه و تحلیل قرار دادهاند. مثنویهای شعاعی که قریب یازده هزار بیت است؛ دربردارنده موضوعات حماسی در مورد وقایع کربلا و قیام مختار است. این بررسی نشان میدهد؛ ویژگیهای دوره بازگشت با توجه به موضوع کتاب و دورهای که شاعر در آن میزیسته و شیوهای که برای نگارش اثر خود برگزیده است؛ به طور گسترده و بجا در این آثار انعکاس داشته است. زبان ساده و روان، ترکیبسازیهای مضمون آفرین، تعدد جملات کوتاه، تشبیهات محسوس، استفاده مناسب و متناسب از انواع صورخیال از جمله خصوصیّات سبکی شعر شعاعی قاجار است.
خلاصه ماشینی:
لازم است که این آثار سترگ فارسی معرفی شوند و از پرده خمول و گمنامی بیرون آیند؛ نسخه خطی دیوان شعاعی قاجار از آثار مهم حماسی دینی و مذهبی عصر قاجار بوده که متأسفانه تاکنون مغفول مانده است ؛ معرفی و بررسی عناصر سبکی اثر کمک شایانی به نشان دادن روند نظم حماسه های دینی و شیعی در گسترۀ زبان و ادبیات فارسی می کند.
ویژگی های سبکی (مختصات زبان فارسی کهن ) در اشعار شعاعی برای آن که بتوانیم متنی را به لحاظ سبک شناسی تجزیه و تحلیل و بررسی کنیم باید متن را از سه دیدگاه : زبانی، فکری و ادبیت مورد دقت قرار دهیم تا بدین وسیله بتوانیم به اجزاء متشکله متن ، اشراف پیدا کنیم (شمیسا، ١٣٨٨: ٢٥٠).
٢- استفاده از انواع تشبیه در ساخت شعری به خصوص تشبیه محسوس به محسوس ، به گونه ای که می توان تشبیه را جز اصلی شعر شعاعی دانست و پس از آن استعاره ، کنایه و دیگر آرایه های شعری به صورت متناسب و به فراخور متن بهره برده است .
٣- استشهاد به آیات و احادیث نبوی و روایات دینی در شرح و توصیف مثنوی های شعاعی بسامد بالایی داشته است و این خود نشان دهندۀ تسلت و آگاهی شاعر به قرآن و احادیث می باشد.
٤- مثنوی های شعاعی جز آثار برون گرا و عقلانی است ؛ در کنار توصیف فضای کلی حماسه ، به بیان مواردی از قبیل تاکید بر ناپایداری زمانه و بی وفایی دنیا، عدم دلبستگی و وابستگی به مظاهر آن و یادآوری مرگ ، توجه داشته ، که همه این موارد نشان از پیروی و تاثیرپذیری شاعر از سبک شاهنامه فردوسی میباشد.