چکیده:
ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻧﺒﮑﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺣﺮﮐﺖ ﺷﻦ و ﻣﺎﺳﻪﻫﺎی روان دارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺒﮑﺎﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﻤﺪآﺑﺎد ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺳﺮﺧﺲ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻫﺠﻮم ﻣﺎﺳﻪﻫﺎی روان ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﺳﮑﻮﻧﺘﯽ، راهﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﯽ و ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ. ﻧﺒﮑﺎﻫﺎ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺪﯾﻞﮐﻨﻨﺪه ﻓﺸﺎر ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎدی و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎی روان ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺒﮑﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺟﻬﺖ ﮐﻨﺘﺮل اﺛﺮات ﺗﺨﺮﯾﺒﯽ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎی روان ﺑﺮ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪی ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻧﺒﮑﺎ از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﻫﺪف از اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪای ﻧﺒﮑﺎﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﻤﺪآﺑﺎد ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺳﺮﺧﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪلAHP و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪی ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻧﺒﮑﺎ ﺑﺮای ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎی روان از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎی ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮی آن اﺳﺖ. ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﺘﺪا ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎی ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮی 120 ﻧﺒﮑﺎ ﻧﻈﯿﺮ ارﺗﻔﺎع، ﻃﻮل و ﺣﺠﻢ ﻧﺒﮑﺎ و ارﺗﻔﺎع، ﻣﺤﯿﻂ، ﻃﻮل و ﺣﺠﻢ ﮔﯿﺎه، از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺳﺒﻂ ﭘﺎﮐﻮﺗﺎه، اﺳﭙﻨﺪ و ﺧﺎرﺷﺘﺮ ﺑﺎ روش اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮاﻧﺴﮑﺖ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪای آنﻫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺪل AHP، ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اوﻟﻮﯾﺖﺑﻨﺪی ﻧﺒﮑﺎﻫﺎی ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺷﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﮑﺎی ﮔﻮﻧﻪی اﺳﭙﻨﺪ ﺑﺎ وزن 0/4875 ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ارﺟﺤﯿﺖ و ﺑﻬﺮهوری را ﺑﺮای ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎی روان دارد. ﻧﺒﮑﺎی ﮔﻮﻧﻪی ﺧﺎرﺷﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وزن 0/3161 ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺒﮑﺎی ﮔﻮﻧﻪی ﺳﺒﻂ ﭘﺎﮐﻮﺗﺎه از ارﺟﺤﯿﺖ ﺑﯿﺶﺗﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ آن را ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻔﺎوت در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژی اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻋﻨﻮان ﮐﺮد.
Environmental crisis and the consequence loss of natural resources are the main reasons in which force the managers to think of the ways to manage risks and solve environmental tensions. One of the most problematic environmental issues in saad-abad region located at Sarakhs city, IRI, is the moving sands which attack residential centers, roads and the infrastructures. Therefore, environmental systems respond to the moving sands by nebkhas which balance the imposed pressure caused by wind erosion. Thus, nebkhas are considered as a significant factor to maintain the equilibrium among the forces created from environmental resistance powers and degrading moving sands imposed on residential systems. However, the most suitable plant species must be identified in order to manage the nebkhas to gain the aforementioned goals. The aim of this study is to identify the most suitable plant species in nebkhas in order to evaluate the amount of moving sands fixed in the study area using AHP model through morphometric characteristics.
Key words: Samadabad- Sarakhs - Nebkha- AHP- stabilized sand
Study area:
This study was conducted in Saad-Abad as a center of wind erosion located in south parts of Sarakhs region, Iran, near Turkmenistan boundary and Tajan River with 35’ 58” to 36’17” longitude and 61’3” to 61’12” latitude, 21523 ha of area, 750 meters of average height from sea level, 187.6 mm of mean annual precipitation, 14.4 mean annual temperature and NW to SE dominant wind direction. Stipagrostis, Alhaji and Peganum showed to be the most suitable species for nebkhas formation.
Materials and Methods:
Proceeding field investigations and satellite imagery analysis, the study area was determined. Using 6 transects (3 upwind and 3 leeward) each 100 meters long, we measured nebkhas morphometric characteristics (including height, length & volume) and plant characteristics (including height, perimeter & volume). Fourteen nebkhas were analyzed for each species (Stipagrostis, Alhaji and Peganum). AHP model was used in order to compare and determine the most suitable species for stabilizing moving sands.
Results:
The final weight was calculate as 0.1964, 0.4875 and 0.3161 for Stipagrosis, Peganum and Alhagi, respectively. Therefore, as it is clearly explained by AHP model, Peganum is introduced as the most suitable plant species for stabilizing moving particles in the region proceeding with Alhagi.
Conclusion:
Regarding nebkhas morphometric characteristics and plant morphological features as the input criteria for AHP model, the results introduced Peganum as the most suitable species for stabilizing moving sands proceeding with Alhagi and Stipagrosis.
خلاصه ماشینی:
1 محمدجواد یوسفی 2 *علیرضا راشکی محمد فرزام ٣ 4 محمدتقی کاشکی انتخاب مناسب ترین نوع گونه گیاهی نبکا برای تثبیت ماسه های روان با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی: منطقه صمدآباد شهرستان سرخس ) تاریخ دریافت : ١٣٩٥/١١/٢٩ تاریخ پذیرش : ١٣٩٧/٠٢/٣٠ چکیده گیاهان نبکا نقش مهمی در جلوگیری از حرکت شن و ماسه های روان دارند و همچنین باعث توسعه نبکاها می شوند.
هدف از این پژوهش ارزیابی مقایسه ای نبکاهای منطقه صمدآباد شهرستان سرخس با استفاده از مدل AHP و معرفی مناسب ترین گونه ی گیاهی نبکا برای تثبیت ماسه های روان از طریق تحلیل مولفه های مورفومتری آن است .
به این منظور ابتدا مهم ترین مشخصه های مورفومتری ١٢٠ نبکا نظیر ارتفاع ، طول و حجم نبکا و ارتفاع ، محیط ، طول و حجم گیاه ، از گونه های سبط پاکوتاه ، اسپند و خارشتر با روش استفاده از ترانسکت ١- دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد.
- وزن دهی به مولفه های مورفومتری نبکا و تهیه ماتریس مقایسه زوجی معیارها و گزینه ها: در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بیش ترین وزن به لایه ای تعلق میگیرد که بیش ترین تاثیر را در تعیین هدف دارد (٨ :٢٠٠٩ ,Ghodsipour)؛ به عبارت دیگر معیار وزن دهی هر واحد اطلاعاتی نیز بر اساس بیش ترین نقشی است که آن در داخل لایه دارد (١٧ :١٩٩١,Lopez and Zink) (جدول ١).
(
, 
, 
)
