بررسی کاربردی و تحلیل حرف اضافه «از» در کتاب مرزبان نامه مقاله

یکی از مفاهیم اسـاسی و مـحل بـحث در معنی‌شناسی شناختی،‌ حروف‌ اضافه‌ اسـت. حروف اضافه از دیرباز در متون فارسی کاربرد فراوان داشته‌اند و با توجّه به تفاوت‌های سبکی متون دوره‌های مختلف، تغییرات زیادی پذیرفته‌اند و در معانی مختلفی به کار رفته‌اند و کاربرد گذشته و کنونی آنها تفاوت چشمگیری با هم دارند. «از» یکی از حروف اضافۀ متمم‌ساز پیشین است که در زبان فارسی، جایگاه‌ها و نقش‌های متفاوتی را می‌پذیرد. کتاب مرزبان نامه، یکی از کتب تمثیلی قرن چهارم هجری است که مرزبان ‌بن رستم به گویش طبری آن را پدید آورده‌است و در قرن هفتم، سعدالدین وراوینی آن را به فارسی برگردانده است. در این پژوهش، کاربردها و معانی حرف اضافۀ «از» در کتاب مرزبان‌نامه بررسی شده ‌است. از نتایج این بررسی برمی‌آید که به دلایلی، ازجمله تفاوت‌ها و ویژگی‌های سبکی آن دوره، تفاوت‌هایی در کاربرد از وجود دارد و بیانگر این است که این حرف در قرن‌های پیشین و ابتدای دورۀ تکوین زبان فارسی، دلالت‌ها و کاربردهای متعددی داشته است و در زمان حاضر بسیاری از آن کاربردها را از دست داده ‌است.

چنان که در نمونه هـاي از مرزبـان نامه مشاهده ميشود، بيشتر معاني فرعي حرف اضافۀ «از» به ظـاهر از اسـتعمال اوّل آن (تبعيض ، ابتدا، جدا شدن ) مشتق شده است ؛ با اين حال ، ممکن اسـت در برخـي مـوارد، تعيين معني دقيق آن به تحليل معنايي بيشتر که در آن به کار رفته اند وابسته باشد. ايشان به علاوة معاني (ابتدا، تبعيض ، سببّيت ، بيان جنس و تفضـيل ) معـاني زير را نيز به حرف اضافۀ «از» افزوده است : الف : براي ملکّيت و اختصاص : به جهان خرّم از آنم که جهان ، خرّم از اوسـت عاشقم بر همه عالم که همه عـالم از اوسـت ب : براي مجاورت : نبــودي بــه جــز آه بيــوه زنــي اگــر برشــدي دودي از روزنــي پ : براي رفع ابهام از مفرد: اين معني همين تفصيل يا توضيح به نظر ميآيد. از جمله (بيان جـنس ، تبعـيض ، سـببّيت ، مجـاورت ، آغاز و ابتدا، ملک و اختصاص و تفضيل ) و «از» چون با کلمۀ «بر» مرکب شود به معني استعلا باشد: مانند: چو يک هفته بگذشت هشتم پگاه نشســت از بــر گــاه پيــروز شــاه (قريب و ديگران ، ١٣٧٨: ٢٤٣- ٢٣٩) در دستور جامع زبان فارسي، همايونفرّخ : براي حرف «از» ده معني ذکر شده است : حرف «از» از جملۀ حروف پيشين است که بدون زير استعمال شود و با هـيچ يـک از قسمت هاي ديگر کلام مشترک نيست ؛ ولي خود آن را چنـد معنـي و مـورد اسـتعمال مختلف است .