چکیده:
یکی از مهم ترین مسایل فلسفۀ دین و کلام جدید، بحث «منشا دین» است؛ دراین باره
دیدگاه های متفاوتی از سوی صاحب نظران ارائه گشته است. برخ ی با رو یکردی
خداگرایانه در پی عاملی ماورائ ی و غیرمادی برا ی آن بوده و در مقابل، برخی با
رویکردی الحادی و با پیش فرض عدم وجود خدا، با الهی بودن دین، مخالفت کرده،
برای تبیین دین داری انسان ها، به عوامل مختلف روا ن شناختی ، مردم شناختی،
پدیدارشناختی و جامعه شناختی تمسک جسته اند؛ عواملی نظیر: جهل، نظریۀ طبقات ی و
زایش اجتماعی ازجمله عواملی هستند که برخی از دیدگا ههای جامعه شناخت ی الحاد ی
دربارة منشا دین بیان داشت هاند که در این نوشتار به تبیین و نقد آنها پرداخته می شود
خلاصه ماشینی:
برخی با رویکردی خداگرایانه در پی عاملی ماورائی و غیرمادی برای آن بوده و در مقابل، برخی با رویکردی الحادی و با پیش‌فرض عدم وجود خدا، با الهی بودن دین، مخالفت کرده، برای تبیین دین‌داری انسان‌ها، به عوامل مختلفِ روان‌شناختی، مردم‌شناختی، پدیدارشناختی و جامعه‌شناختی تمسک جسته‌اند؛ عواملی نظیر: جهل، نظریۀ طبقاتی و زایش اجتماعی ازجمله عواملی هستند که برخی از دیدگاه‌های جامعه‌شناختی الحادی دربارۀ منشأ دین بیان داشته‌اند که در این نوشتار به تبیین و نقد آنها پرداخته می‌شود.
غربی‌ها با خَلط این دو معنا و بدون جداسازی میان آنها، از ابتدا بر این باور بودند که حقیقت دین، نمی‌تواند ریشۀ منطقى داشته باشد، اما پس از رویارویی با گرایش عموم مردم به دین و خداپرستی، برای رفع این تناقض به این نتیجه رسیدند که ابتدا به بررسی علت و منشأ دین‌داری توجه کنند؛ آنها با رویکردی ملحدانه، دین را ساخته و پرداخته تمایلات روانی و نهادهای اجتماعی بشر دانسته و بر این باورند که واقعیتی ورای باورهای متدینان وجود نداشته است؛ به‌عبارت‌دیگر برخی از منکران الهی بودن دین، منشأ دین‌داری را عقده‌های روانی یا ابزار تولید و یا امور دیگر دانسته و پس از مسلّم انگاشتن این امر، منشأ حقیقت و اصل دین را هم غیرالهی معرفی کرده‌اند (مطهری، 1369، ج3، ص549).
3. استاد مطهری در نقد دیدگاه مارکس می‌گوید: «تاریخ ادیان نشان مى‌دهد، از قدیم‌ترین ایامى که بشر بر روى زمین بوده است، از همان دوره‌اى که اینها آن را دورۀ اشتراک اولیه مى‌نامند، آثار پرستش وجود دارد، ماکس مولر حتى معتقد است که برخلاف نظریۀ معروف که مى‌گویند دین، اول از پرستش طبیعت و اشیاء و بت‌پرستى و ارباب انواع شروع شده و بعد به پرستش خداى واحد رسید، دیرینه‌شناسى ثابت کرده و ثابت هم مى‌کند که از قدیم‌ترین ایام، پرستش خداى یگانه وجود داشته است.
(
, 
, 
)
