چکیده:
نورالدین عبدالرحمن جامی یکی از شخصیت‌های برجستۀ حوزۀ علوم اسلامی در خراسان بزرگ است. از او آثار متنوعی در زمینه‌های گوناگون ادبی، عرفانی، دینی و ... برجای مانده است که این امر، نشان از گسترۀ آگاهی او دارد. از جملۀ این آثار، دیوان اشعار است که از ابعاد گوناگون به ویژه بازتاب مسائل کلامی قابل بازخوانی و تحلیل است. در این مقاله، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، آراء کلامی جامی دربارۀ مقولۀ «نبوت خاصه» در اثر مذکور بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که جامی پایبندی خاصی به هیچ مکتب کلامی نداشته و غالباً از مبانی نظری کلام شیعی (بیشتر) و اشعری و معتزلی (کمتر) در تشریح آراء خود استفاده کرده است. نزدیکی آراء جامی به موازین کلام شیعی، با توجه به گرایش‌های او به فقه شافعی -که نزدیک‌ترین گروه اهل سنت به تشیع هستند- قابل توجیه می‌باشد. مهم‌ترین دیدگاه‌های او دربارۀ مقولۀ «نبوت خاصه» عبارتند از: ارتباط بعثت پیامبر با هدایت و سعادت انسان‌ها؛ برتری محمد(ص) بر همۀ آفریده‌ها؛ محمد(ص)، غرض اصلی آفرینش؛ معراج؛ صفات پیامبر (شفاعت کردن، واسطۀ فیض الهی بودن، امی بودن)؛ معجزات (قرآن و معجزات دیگر)؛ خاتم‌الانبیا بودن و مقدم بودن در آفرینش.
خلاصه ماشینی:
مهم ترين ديدگاه هاي او دربارة مقولۀ «نبوت خاصه » عبارتند از: ارتباط بعثت پيامبر با هدايت و سعادت انسان ها؛ برتري محمد(ص ) بر همۀ آفريده ها؛ محمد(ص )، غرض اصلي آفرينش ؛ معراج ؛ صفات پيامبر (شفاعت کردن ، واسطۀ فيض الهي بودن ، امي بودن )؛ معجزات (قرآن و معجزات ديگر)؛ خاتم الانبيا بودن و مقدم بودن در آفرينش .
هدف اصلي مقالۀ حاضر آن است که نشان داده شود جامي در آيينۀ ديوان اشعار، نظرات کلامي و اعتقادي خود را به ويژه در باب نبوت خاصه با عنايت به مباني نظري کدام يک از مکتب هاي کلام اسلامي بازتاب داده و دليل تأثيرپذيري او از آن مکتب يا مکاتب چه بوده است ؟ به اين اعتبار، فرضيۀ تحقيق آن است که جامي در تشريح و ارائۀ باورهاي کلامي خود دربارة نبوت خاصه ، به نگرش خاصي پايبند نبوده و از آراء نحله هاي گوناگون ، با وجود همۀ اختلاف هايي که ميان آن ها وجود دارد، بهره برده است که در اين بين ، آراء متکلمان شيعي برجستگي و نمود بيشتري دارد.
(بدوي، ١٣٧٤، ج ١: ٦٧) جامي در ابيات ذيل ، هم سو با آراء متکلمان شيعي و معتزلي، حضور پيامبر را عامل و مايۀ سعادت نوع بشر ميداند و باور دارد که منکران ايشان ، مرتد و گمراه هستند؛ بنابراين ، وجود حضرت محمد(ص ) مميزه اي براي رستگاري و شقاوت انسان ها دانسته شده است .
(
, 
, 
)
