چکیده:
شرایط اجتماعی و سیاسی حکومت قاجار به گونهای بود که تنها وابستگان به خاندان قاجار، اشراف زادگان و طبقات مرفه جامعه شرایط مناسبی برای تصدی مناصب دولتی را داشتند. با توجه به اینکه خاندان محمدولیخان از همان اوایل دوره قاجار در دستگاه حاکمیت راه پیدا کرده و توانسته بودند موقعیت سیاسی و اجتماعی مناسبی برای خود بیابند، از این رو زمینه برای محمدولیخان که پدرش -حبیب الله خان- نیز در عرصه تشکیلات نظامی فردی شناخته شده بود فراهم گردید. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی بر آن است تا به خدمات نظامی و اداری محمد ولیخان و شرایطی که اسباب ورود وی را به این عرصه فراهم کرد بپردازد؟ نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که کارنامه درخشان خاندان محمدولیخان در عرصه نظامی، زمینهای برای ورود وی به خدمات نظامی شد؛ افزون بر این کارآمدی، شجاعت در میدان نبرد و کارآموزدگی در سرکوب ترکمنهای شورشی نواحی شمال شرقی از اسباب موفقیت روزافزون وی بود. در عرصه اداری نیز تنها با تکیه بر روابط دربار، پرداخت رشوه و مبلغ تقدیمی به شاه که از رسوم رایج دربار بود توانست منصب اداری «ریاست ضرابخانه و امور مسکوکات» را خریداری و بدست بگیرد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه خاندان محمدولیخان از همان اوایل دوره قاجار در دستگاه حاکمیت راه پیدا کرده و توانسته بودند موقعیت سیاسی و اجتماعی مناسبی برای خود بیابند، از این رو زمینه برای محمدولیخان که پدرش -حبیب الله خان- نیز در عرصه تشکیلات نظامی فردی شناخته شده بود فراهم گردید.
ق به واسطه لیاقتی که محمدولیخان در عرصه نظامی از خود به نمایش گذاشته بود، بار دیگر توانست نظر میرزا حسین خان سپهسالار را جلب کند و از طرف وی مفتخر به دریافت درجه سرتیپی3 و لقب «سردار اکرم» شود و به دنبال آن حاکم رشت و تنکابن گردد (دولتهای ایران از مشیرالدوله تا میرحسین موسوی،1378: 46؛ صفائی،1362: 288).
محمدولیخان نصرالسلطنه هنگامیکه حاج محمدحسن امینالضرب که سالها امور ضرابخانه را در دست داشت و در ادارۀ امین السلطان بود متهم به تقلب در کار مسکوکات و سوء استفاده از عمل ضرابخانه گردید، به این منبع عظیم درآمد چشم دوخته بود و با دادن پیشکشی فراوان به کامران میرزا نایب السلطنه، ضرابخانه را سالیانه به مبلغ یکصد و بیست هزارتومان اجاره کرد و متعهد شد ماهی ده هزار تومان هم برای خرج جیب شاه تقدیم کند (هدایت،1363: 86؛ مجدفطن السلطنه، بیتا: 151؛ صفایی،1363: 289).
از طرفی علاقه وی به امور نظامی، لیاقت و کاردانی که در اولین سفر جنگیاش به استرآباد از خود نشان داد سبب گردید تا از طرف صاحبمنصبان نظامی قاجار مورد توجه قرار بگیرد و علیرغم اینکه جوانی بیست ساله بود ریاست یکی از دروازههای تهران را که اهمیت فراوانی داشت به وی سپرده شود.