چکیده:
هدف پژوهش حاضر، تبیین رویکرد تربیتی امام رضا (ع) در عرصه معنویت دینی و بایسته های معنویت گرایی در نگرگاه ایشان بود. در این نوشتار ضمن تعریف مفاهیم نظری پژوهش (معنویت، معنویت دینی و تربیت معنوی)، نخست بنیادهای تربیت معنوی با نگرش دینی را مشخص کردیم. مهمترین بنیادهای تربیت معنوی در بستر فرهنگی رضوی، وجود امر قدسی / خداوند، وجود روح و وجود فراطبیعت (جهانهای برزخ و آخرت و عدم بسندگی و دلبستگی به جهان ماده) هستند. روش پژوهش در این مقاله، تحلیل محتوا بود و رویکرد قیاسی را ملاک مصداقیابی قرار دادیم. جامعه مخاطب، منابع روایی معتبر شیعی بهگونه عام و روایات وارده از امام رضا (ع) بهطور خاص بود که به بررسی درآمد. افزون بر این، اسنادی که به طرح و تبیین بایستههای معنویت دینی پرداخته اند، مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته های پژوهش، شیوه های تربیت معنوی رضوی بودند که در چهار مورد کلی دستهبندی شده و برخی از آنها به موارد جزئیتر تقسیم شدند: 1ـ خداباوری / خداگرایی (که دربردارنده مقولههای بینشمحور و کُنشمحور است)، 2ـ خوشبینی و مثبت اندیشی (مشتمل بر شیوههای خالقمحور و مخلوق محور)، 3ـ افزایش آستانه تاب آوری دربرابر تلخ کامی ها 4ـ کم توجهی به دنیا. نتیجه ای که در این مقاله بهدست آمد، انحصار حصول آرامش پایدار روحی در بستر معنویت دینی ازطریق توجه حداکثری به امر قدسی و فراطبیعی، کاربست عقلانیت دینی و استدلالگرایی، دیانت و پایبندی به آموزه ها و دستورکارهای شرعی در زیست دنیوی است.
The purpose of this article is to explain the educational approach of Imam Reza (P.B.U.H.) in the field of religious spirituality and the requirements of spiritualism in his view. In this paper, while defining the theoretical concepts of research (spirituality, religious spirituality and spiritual education), we first identified the foundations of spiritual education with a religious attitude. The most important foundations of spiritual education in the Razavi cultural context are the existence of the sacred / God, the existence of the soul and the existence of the supernatural (the intermediary (or imaginal) world (isthmus), the hereafter, detachment from the material world and avoidance from being satisfaied only by the material world). The research method in this article is content analysis and we used the deductive approach as a criterion for application. The resource is the sources of authentic Shiite narration in general and the traditions narrated from Imam Reza in particular. In addition, documents examining and explaining the requirements of religious spirituality were studied. The findings of the study were Razavi's spiritual training methods, which were categorized into four general types, and some of them were divided into more detailed cases:) Theism and the belief in God (including the categories of belief-centered and action-centered), Optimism and positive thinking (including the creator-centered methods and the created-centered methods), - Increasing the threshold of resilience in the face of bitterness and - Lack of attention to the world.
خلاصه ماشینی:
در نوشتار حاضر، با ملاک قرار دادن معنویت دینی در اسلام شیعی از یکسو و شیوههای تربیتی آن با محوریت مقولههای مَنِشی ـ کُنِشی امام رضا (ع) از سویی دیگر، روشهای پیشنهادی ایشان را در تربیت معنوی، برای انسان عصر حاضر مورد بررسی قرار دادهایم تا راه دستیابی به آرامشی که تنها در گرو نزدیک شدن هر چه بیشتر به درجهای از صفات متعالی پروردگار است، از دیگر مسیرهای تولیدی بشری مشخص شود.
مقالاتی که در پی آمدهاند، شماری از دستاوردهای پژوهشی در عرصه تربیت معنوی است: - بررسی معنویت در رویکردهای دینی: مواجهه الگوهای «تربیت دینی» با «معنویت» (باغگلی، شعبانی، غفاری و نهاوندی) - راهبردهای تربیت معنوی در قرآن (انتظامیبیان و احقر) - بررسی مفهوم، اصول و روشهای تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی (اشعری، باقری و حسینی) - حدود و ثغور تربیت اخلاقی، تربیت معنوی و تربیت دینی (سلحشوری) - نقد مفهوم معنویت در تربیت معنوی معاصر، معنویت دینی و نوپدید ـ تشابه ذاتی یا اشتراک لفظی (باغکی) - تبیین رویکردهای موجود درباره تربیت معنوی کودکان و نقد آنها با تأکید بر آموزههای اسلامی (کیانی و دیگران) تربیت معنوی ـ در حوزه روشها ـ از نگاه امام رضا (ع)، تنها عنوانی است که نویسنده غیر از یک مورد «سبک زندگی معنوی امام رضا (ع)؛ الگویی برای آرامش روانی» (اخوان ارمکی و نعلچی، 1393)، نتوانست پژوهش دیگری برای آن بیابد.