چکیده:
موضوع مالکیت معنوی اکنون جایگاه مهمی در اسناد و مجامع بینالمللی بهعنوان یک حق مالی پیدا کرده و در ادبیات علوم انسانی، بهویژه حقوق و اقتصاد ازجمله مباحث علمی مطرح است. در این پژوهش ابتدا با اختصار، با مروری بر ادبیات موضوع، اهمیت و جایگاه دستوری این مقوله و سپس مباحث اثباتی این موضوع در علم اقتصاد مطرح و معرفی میشود. در بخش دوم تلاش میشود به دو سؤال پاسخ داده شود؛ سؤال اول این است که با توجه به نقش بنیانی سرمایة فکری و وجود منزلت اقتصادی و هزینهای برای مالکیت معنوی محصولات فکری، هزینة این نقش و سهم آن در تولید و رشد چگونه باید پرداخت شود؟ سؤال دوم این است که از دیدگاه اقتصاد اسلامی برای این حقوق چه جایگاهی در نظر گرفته میشود؟
با روش تحلیلی «هزینة فایده»، بر پایة «نرخ هزینة سرمایه» به گسترة ارزش محصولات فکری و روند استهلاکی ارزش کاربری آنها اشاره میشود. در بخش سوم، جایگاه مالکیت معنوی از دیدگاه اقتصاد اسلامی برای حقوق مالکیت معنوی با کمک «روش استدلال کلی» در منطق از نظرات شهید صدر استفاده شده و اثبات میشود که از دیدگاه اقتصاد اسلامی پدیدة مالکیت فکری در محصولات فکری حقیقت دارد و اسلام این حق را جایز میداند و این حق نیز مانند سایر سرمایههای فیزیکی تعریف شده است. در بخش بعدی اثبات میشود که طبق نظر شهید صدر، سرمایة فکری به لحاظ محوریت کار متصل و منفصل و تجسمیافته، با توجه به اینکه ذاتاً ترکیبی از دو نوع کار است، ترکیبی از جنس سرمایة فیزیکی و نیروی کار است؛ بنابراین، در اخذ اجرت ثابت و مشارکت در سود با دو عامل یادشده مشترک است و عامل کار فکری نیز همانند سایر عوامل انسانی میتواند با دو شیوه تولید اثر فکری عقد قرارداد ببندد؛ یا دستمزد خود را بهصورت اجرت ثابتی بگیرد و یا در سود محصول تولیدی مشارکت داشته باشد. مهم در اینجا نوع این قرار داد است. اگر مؤلف، مصّنف و یا محققِ مولدِ اثر فکری با عقد هرکدام از این دو قرار داد باشند، مالکیت آنها همچنان باقی و در طی این بقای مالکیت حق اختراع آنها در تکثیر مجدد و استنساخ و انتشار مجدد اثر باقی خواهد بود و طلبکار خواهند بود. در بخش پنجم به طرح جایگاه مالکیت معنوی در قرآن با استناد به سورة مبارکة «قلم» با مراجعه به سه تفسیر بزرگ قرآن کریم پرداخته است.