چکیده:
در ادب فارسی و در تفاسیری از قبیل اطیبالبیان فی تفسیرالقرآن، ترجمة تفسیرطبری و کشف الاسرار از هشت بهشت سخن به میان آمده است؛ در حالی که در دو روایت جداگانه ای که از ابن عباس نقل شده از هفت بهشت بحث شده است و امام باقر(ع) در کافی، تعداد بهشت ها را چهار بهشت میداند. علاوه بر این آراءگوناگون در زمینة تعداد بهشت ها، اسامی آنها نیز به طور یکسان روایت نشده است؛ لذا در این پژوهش به روش کتابخانه ای و با استفاده از ابزار فیشبرداری و بهره گیری از فنّ تحلیل محتوا، به بررسی انواع و اقسام بهشت در قرآن پرداخته شد و مفاهیم و تصاویر ارائه شده دربارة آنها با شعر فارسی تا قرن هشتم هجری مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که بر خلاف تصوّر عمومی که در ادبیّات فارسی نیز منعکس شده است در منبع وحی، از چهار بهشت جنّه العدن، جنّه النعیم، جنّه المأوی و جنّه الفردوس سخن به میان آمده است و دارالسّلام، دارالقرار، علّییین و خلد، القاب این چهار بهشت هستند که به نادرست در اعتقاد عمومی و ادبیّات فارسی جزو اقسام هشت بهشت مطرح گردیده اند.
In Persian literature and annotated editions of Quran – like Atib Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran, Translation of Tabari Annotations, Kashf Al-Asrar – eight different paradises are talked about, while in two narrations by Ibn-e Abbas seven paradises have been mentioned, and Imam Baqer in Kafi has reduced this number to four. This is not, however, the matter of numbers, the names for them are various too. The present research, which is based on library resources and references, has investigated various types and names of Paradise as mentioned in Quran and in Persian poetry up to 8th century (AH). The results revealed that despite common beliefs, there are only four Paradises in Quran: Garden of Eden, Garden of Bliss, Garden of Abode, and Garden of Firdaus, which are titled as Dar Al-Salam, Dar Al-Qarar, Elliyin and Khuld respectively. However, it is a misbelief in common sense and Persian literature that they are altogether eight paradises.
خلاصه ماشینی:
علاوه براين آراءگوناگون درزمينۀتعدادبهشت ها،اساميآنهانيز به طوريکسان روايت نشده است ؛لذادراين پژوهش به روش کتابخانه ايوبااستفاده از ابزارفيش برداريوبهره گيريازفن تحليل محتوا،به بررسيانواع واقسام بهشت درقرآن پرداخته شدومفاهيم وتصاويرارائه شده دربارةآنهاباشعرفارسيتاقرن هشتم هجريمورد بررسيقرارگرفت ومشخص گرديدکه برخلاف تصورعموميکه درادبيات فارسينيزمنعکس شده است درمنبع وحي،ازچهاربهشت جنه العدن ،جنه النعيم ،جنه المأويوجنه الفردوس سخن به ميان آمده است ودارالسلام ،دارالقرار،علييين وخلد،القاب اين چهاربهشت هستند که به نادرست دراعتقادعموميوادبيات فارسيجزواقسام هشت بهشت مطرح گرديده اند.
(٢٢٠:١٣٧٧)ناصرخسرو (١٣٧٨:٢٥٧)،سنايي(١٤٧:١٣٧٧)،سعدي(٩٩:١٣٨٦)ازبهشت خلدوعطار(١٣٨٥:٢٣٠) نيزازبهشت عليين سخن ميگويند؛ليکن برخلاف اين ديدگاه مشترک نسبت به اقسام بهشت درشعرفارسي،درکافيآمده است که امام باقر(ع )ميفرمايد:بهشت هاييکه درقرآن ازآنهانام برده شده است چهارتاهستند:«فانهن جنۀالعدن وجنۀالفردوس وجنۀالنعيم و جنۀالمأوي»(کليني،١٠٠/٨:١٣٦٣) دراين ميان ،درروايتيازابن عباس آمده که تعدادبهشت هاييکه درقرآن آمده هفت تا است :«الجنان سبع :جنۀالفردوس ،جنۀالعدن ،جنۀالنعيم ،دارالخلد،جنۀالمأوي،دارالسلام ،عليين » (راغب ،٢٠٤:١٤١٢) درروايت ديگريکه به ابن عباس نسبت داده ميشودنيزتعدادبهشت هاهفت تامعرفي ميشودليکن به جايجنه العدن ،ازبهشتيبه نام دارالجلال بحث ميشود.
٢-٣- تصاويراقسام بهشت در قرآن و شعر فارسي ٢-٣-١- جنه العدن کلمۀعدن ،مصدروبه معناياقامت (طريحي،٢٨١/٦:١٣٧٥)ونيزمحل استقراراست و معدن رابه اين جهت معدن ميگويندکه جواهروفلزات درآن قطعه اززمين مستقرگشته است ؛بنابراين «معناي جنات عدن ،بهشت هاي ماندني وازبين نرفتني خواهد بود» (طباطبايي،بيتا:٤٥٦/٩) ويژگيهاياين بهشت درآيات متعدديمطرح شده است که ازآن جمله است : الف -جمع بودن همۀخانواده بهشتيان دربهشت عدن ،چنان که همۀافراديکه صلاحيت داخل شدن دربهشت راداشته باشند،درآنجاباهم زندگيميکنند.