چکیده:
بررسی تاریخی، جامعهشناسی و دینی نشان میدهد که اعتقاد به
وجود پارهای حقوق طبیعی و فطری برای بشر وجود داشته و قدمتی
به درازای عمر انسان دارد. این موضوع در دین مبین اسلام و فقه
اسلامی نیز به صورت مبسوط اشاره شده و با توجه به اینکه حقوق
موضوعه ایران نیز متاثر از اسلام و فقه اسلامی است» این مسئله
در قوانین ایران نیز انعکاس یافته است. از اینرو پژوهش حاضر
درصدد بررسی مصادیق حقوق شهروندی در آیین دادرسی در فقه
اسلامی و حقوق موضوعه ایران است. از این منظر پس از بسط
فضای مفهومی موضوع، به بررسی حقوق شهروندی و مصادیق
آن خاصه از منظر دادرسی پرداخته میشود. مطابق با مستندات
موضوعی ارائه شده در این پژوهش، روش تحقیق، توصیفی-
تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانهای
میباشد. آنجه ضرورت و اهمیت این مقاله را نشان میدهد این
است که بررسی حقوق شهروندی در نظام کیفری ایران و فقه
اسلامی میتواند جنبههای دادرسی حقوق شهروندی را برجسته
ساخته و متناسب با این مصادیق و جنبهها در جهت برطرف نمودن
ضعفهای آیین دادرسی در حقوق ایران تلاش نماید. نتیجه
حاصل شده این است که در مقایسه مصادیق حقوق شهروندی از
منظر دادرسی تفاوت چندانی میان فقه اسلامی و قانون موضوعه
ایران وجود ندارد؛ اما در حوزه تعیین مصادیق حقوق ایران از فقه
اسلامی تاثیر پذیرفته است.
خلاصه ماشینی:
پرونده دادخواست مجازات در شریعت اسلامی عبارت از یک مرحلهای بودکه قاضی که امور حل و فصل پرونده دادرسی را برعهده داشت، اختیارات تحقیقات مقدماتی و قضایی را در دست داشت (طلال یاسین و حسناوی، 2009: 140)، چرا که عدالت، که یکی از حقوق اساسی بشر است، فقط با آزادی دادرسی و در معرض محاکمه عمومی عادلانه محقق میشود و این به معنای مجموعهای از شرایط حقوقی است که باید قبل از مجازات متهم به جرم خود، محقق شود و دیگر حقوق اساسی از این حق نشأت میگیرند؛ از جمله: حق او برای دانستن اتهامات علیه وی، حق او در اطلاع دادن به نزدیكان خود مبنی بر بازداشت یا محاكمه یا انجام تحقیقات و حق دفاع از خود و غیر آن و این حق با هدف محافظت از مردم در برابر مجازات غیرقانونی و ناحق است (التمیمی، 2014: 1-4).
پرونده دادخواست مجازات در شریعت اسلامی عبارت از یک مرحلهای بود که قاضی عهدهدار امور حل و فصل پرونده دادرسی، اختیارات تحقیقات مقدماتی و قضایی را در دست داشت (طلال یاسین، 2009: 140)، چرا که عدالت که یکی از حقوق اساسی بشر است، فقط با آزادی دادرسی و در معرض محاکمه عمومی عادلانه محقق میشود.
ب. تایید و ایجاد منشاء اصل بیگناهی متهم به عنوان یکی از مصادیق حقوق شهروندی اصول اساسی اسلام تاکید میکند که اصل در شخصی که اتهامی بر علیه وی مطرح شده است بیگناهی اوست، مگر اینکه برعکس آن ثابت شود که این امر صحیح است، در این صورت شخص به جرم دیگران مجازات نمیشود، خداوند متعال فرمود: "و هیچ کس بار گناه دیگری را بر دوشنمیگیرد" (انعام:164) و فقط به گناهی که مرتکب شده محاسبه میشود.