چکیده:
اصول حاکم بر شهرهای اسلامی –ایرانی درگذشتهی قبل از مدرنیسم حکایت از وجود وحدتی جامع بانظم سلسلهمراتبی بین اجزا و عناصر از جزء بهکل و یا بالعکس است. سیر حرکت از درون خانه (حریم خصوصی) تا مرکز محله (فضای نیمه عمومی) و سپس تا مرکز شهر (فضای عمومی) و یا از مرکز شهر تا درون خانه و آغاز سلسلهمراتبی دیگر و ساخت فضایی و ساختار کالبدی متناسب باکرامت وجودی انسان و در جهت تقویت خانواده و تعاملات اجتماعی، ساماندهی شده است. نظم فضایی و سلسله مراتبی در شهر اسلامی –ایرانی با دوعنصراساسی دسترسی و مرکزیت دارای هویت و معنا فضایی میگردد. وهمان نقش مهم مرکز شهر در مرکز محله نیز با محوریت مسجد محله برای ایجاد وحدت اجتماعی وفضایی تکرارمی شود. هدف شرع مقدس علاوه بر آثار متنوع اجتماعی –اقتصادی و فرهنگی پیامد مهم سیاسی و تشکیل جلوهای از شکوه اجتماع و همبستگی آنها بنام «امت اسلامی» است. توجه به اصول فضایی حاکم بر محلهی سنتی در شهرهای اسلامی- ایرانی میتواند بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی برآمده از اصول حاکم بر شهر مدرن همچون دوری وبی خبری مردم ازهمدیگردرتراکم های سنگین آن و دهها مشکل دیگر بکاهد؛ و بستر پایداری اجتماعی –فضایی شهرهای اسلامی –ایرانی را فراهم کند. این پژوهش با انتخاب هدفمند چهار نوع محلهیا سکونتگاه با مختصات زمانی –مکانی تشکیلشده و شرایط کالبدی متفاوت در شهر اسلامی –ایرانی قم به بررسی و تحلیل و باهدف مقایسه آنها ازلحاظ شاخصهای نظم فضایی و میزان پایداری پرداخته است؛ و با روش پیمایشی از نوع مقایسهای و توصیفی –تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد شاخصهای پایداری فضایی –کالبدی محلهای سنتی همچون چهار مردان، با محلات مدرن همچون پردیساندارای تفاوت معناداری است.
خلاصه ماشینی:
٧٠) درشهراسلامی با توجه به نیازهای فرهنگی مدرن از معیارهای ساختی که داشتنددورشدند و مشکلات عدیده ای در شهر اسلامی به وجود آمد (٢٠٠٠ ,Eben Saleh)در نظام شهری مدرن نوعی جدایی گزینی و یا ازهم گسیختگی اجتماعی کم سابقه مشاهده میشود؛ که به نظر میرسد ساختارهای کالبدی –فضایی جدید و حذف اصول و نظام محله ای سنتی در بروز این ویژگیها بیتأثیر نبوده اند؛ اما در شهر اسلامی-ایرانی فضاهای شهری به ویژه محله های سنتی عاملی مهم در شکل دهی به رفتار مردم در چارچوب احکام اسلامی هستند؛ و در یک نظام سلسله مراتبی از فضاها و ساخت فضایی متناسب باکرامت وجودی انسان و در جهت تقویت خانواده و تعاملات اجتماعی، ساماندهی شده است ؛ و نظم فضایی و سلسله مراتبی در شهر اسلامی – ایرانی با دو عنصر اساسی دسترسی و مرکزیت دارای هویت و معنای فضایی میگردند؛ و بستری مناسب برای افزایش برخوردها و تعاملات اجتماعی و نتایج مطلوب دیگر همچون افزایش تعاون و امنیت و.
1. Crowe / شکل شماره ١- سلسله مراتب فضاها و دسترسیها در بافت های قدیم شهرهای اسلامی –ایرانی(مآخذ: (سرتیپی، م ١٣٧٨) و (صفری چابک ، ندا و غلامرضا لطیفی، ١٣٩٣)) ج - مرکزیت برنر به نقل از مامفورد: وی معتقد است که «شهر خود یک مرکز است » در این برداشت مفهومی، شهر به ایجاد شرایطی دست میزند که در آن شرایط فعال عناصر نامتجانس و ناهمگن در انزوا وبی تحرکی به حال خود رها نمیشوند.