چکیده:
درمعنای عام، حقوق مکتسبه به حقوقی گفته می شود که شهروندان بر پایه مصوبات پارلمانی یا برنامه های سیاسی، اجتماعی وفرهنگی کسب کردهاند . بر این اساس می توان گفت تمام حقوقی که قانون گذار در قوانین اساسی، عادی وسایر مقررات وبرنامه های خود برای شهروندان درنظر گرفته، حقوق مکتسبه میباشد. حقوق مکتسبه از دو واژه «حقوق» و «مکتسبه» تشکیل یافته است. واژه حقوق در زبان فارسی واجد معانی مختلفی می باشد. دکتر کاتوزیان چهار معنی را از حقوق ارائه می کند. 1- حقوق مجموع قواعدی است که برای اشخاص از این جهت که در اجتماع هستند حکومت می کند. 2- حقوق جمع حق است حق امتیازی است که هر کسی در اجتماع در برابر دیگران دارد و توان خاصی به او می بخشد مثل حق حیات، حق آزادی. 3- حقوق به معنی حقوق کارمندان دولت یا دستمزد کارکنان است. 4- حقوق یعنی علم حقوق و آن دانشی است که به تحلیل قواعد حقوقی می پردازد. از آنجا که مهمترین دلیل ومبنای حق مکتسب ، دلیل عقلی می باشد. از این جهت حقوق مکتسبه اشخاص نیز قبل از ظهور اسلام که در اثر روابط اجتماعی وقراردادهای خصوصی بوجود آمده بود مورد احترام وصیانت قرار گرفته است واسلام آنها را تحت عنوان احکام امضایی مورد تایید قرار داده است. احکام امضایی بیشتر در ابواب فقهی، عقود، ایقاعات واحکام مطرح است .وموضوعات مذکور نیز قبل از صدر اسلام در عرف وعادت جامعه وجود داشته وموجب دوام و قوام نظام های حقوقی وسیاسی جوامع قبل از اسلام بوده ولذا حقوق ناشی از آن خصوصاً حقوق مکتسبه اشخاص مانند حق مالکیت که اشخاص قبل از اسلام بدست آورده اند وسایر آثار ناشی از روابط حقوقی مانند نکاح و... مورد احترام وپذیرش قرار گرفته است. اصول وقواعد فقهی از جمله مواردی است که فقها با کمک واستناد به آن اقدام به شناسایی این حقوق نمودهاند. مانند اصل استصحاب، قاعده عقاب بلابیان و ... علاوه بر اصول وقواعد فقهی در باب های مختلف فقه نیز مصادیق حقوق مکتسبه مورد شناسایی قرار گرفته. مانند احیای اراضی موات، حق شفعه، نکاح ، وکالت،جهاد و....
خلاصه ماشینی:
با عنايت به اهميت نکاح و حساسيت ان و با توجه به اينکه نکاح موجب شکل گيري و بنيان يک خانواده مي شود و در صورت عدم تحقق و تکاليفي که زن و مرد در مقابل يکديگر دارند ممکن است بر روند زناشويي لطمات جبران ناپذيري وارد نمايد لذا آشنايي با حقوق هر يک از اين دو( زوجه و زوج) ضروري است و از آنجا که بخش اصلي و پايه اي حقوق مذکور مبتني بر قواعد شرعي مي باشد تبيين نگاه فقه به اين موضوع مخصوصا حقوقي که بلافاصله پس از عقد جزء حق هاي مکتسبه طرفين قرار ميگيرد ضروري به نظر مي رسد.
با اين توصيف در هر يک از موارد فوق فقه و شرع مقدس اسلام قانون مدني ايران هم براي وکيل و هم براي موکل حقوق ثابته اي درنظر گرفته شده است و اين احکام تحت عنوان حقوق مکتسبه عام تعريف مي شود همانطور که دربيان شهيد اول(ره) مشخص شد اقدامات وکيل قبل از اطلاع از عزلش توسط موکل نافذ بوده و يک حق مکتسبه براي وي محسوب ميشود و نمي توان اقدام وکيل را در ايامي که وي اطلاعي از عزل خود نداشته ناديده گرفت .
طلاق - در حق طلاق نيز مشاهده گرديد فقها در اين باب حقوق مکتسبه اي براي زوج و زوجه قايل شده اند به عنوان نمونه اگر مرد به زن حق وکالت در طلاق داده باشد اين براي زن حق ثابته اي ايجاد کرده و زن به استناد اين روابط حقوقي برقرار شده ميتواند نسبت به طلاق اقدام نمايد .