چکیده:
نیمرخ طولی رودخانه یافتههای با ارزشی را در مورد تحول و تغییرات محیطهای رودخانهای در طول زمان در پی داشته است. در مقاله حاضر به بررسی تأثیر لیتولوژی و تکتونیک بر روی نیمرخ طولی رودخانه اوجانچای پرداختهشده است. این رودخانه به طولkm35/77و جزء سیستم زهکشی آجی چای میباشد.اطلاعاتپایه جهت انجام کار،نقشه 1:100000 زمینشناسی شهرستان بستانآباد، نقشههای توپوگرافی حوضه و نرمافزارArc GIS9.3میباشد. برای ارزیابی حوضه به لحاظ تکتونیکی از شاخصهای تکتونیکی SL , V, Af, IC و منحنی بی بعد(H/HO –L/L0) استفادهشده است. در این مطالعه حوضه اوجانچای به ده زیر حوضه تقسیم شد. برای تمامی زیر حوضهها شاخصهای تکتونیکی موردمحاسبه قرار گرفت.در بخش دوم کار با استفاده از ترسیم نیمرخ طولی زیر حوضهها و انطباق سازندهای زمینشناسی و گسلهای موجود به بررسی تأثیر عوامل مؤثر بر عدم یکنواختی و ناپایداری نیمرخ رودخانه پرداخته شد. دادههای شاخصهای تکتونیک به همراه نقشه شیب تهیهشده برای حوضه بدینصورت ارزیابی شد، که فعالیت زیر حوضههای 1،2،3 به دلیل قرا گیری در دامنه کوهستان سهند بیشتر متأثر از شیب میباشد. فعالیت زیر حوضههای 6 و 7 مربوط به گسل تبریز میباشد. بنابراین همبستگی برقرارشده بین شیب حوضه و شاخصهای V و AF به ترتیب مقدار 4/0 و 39/0 به دست آمد.در ارتباط با تأثیر عوامل لیتولوژی و تکتونیک بر نیمرخ طولی در زیر حوضههای 2،3،5،7 هر دو عامل لیتولوژی و تکتونیک مؤثر بودند. زیر حوضه 6 به لحاظ تکتونیکی فعالترین زیر حوضه ارزیابی شد. در این زیر حوضه عامل برتر غیریکنواختی نیمرخ طولی عبور گسل تبریز از بخش میانی حوضه و گسلهای فرعی دیگر میباشد. درواقع ارتباط بین تکتونیک و لیتولوژی بر روی نیمرخ طولی بهصورت اثر معکوس ارزیابی میگردد.
خلاصه ماشینی:
تحليل کمي تأثير ليتولوژي و تکتونيک بر نيمرخ طولي رودخانه مطالعه موردي : رودخانه اوجان چاي مهران مقصودي – دانشيار گروه جغرافياي طبيعي ، دانشکده جغرافيا، دانشگاه تهران اصغر نويدفر- کارشناس ارشد ژئومورفولوژي ، دانشکده جغرافيا، دانشگاه تهران محمد قنبري - کارشناس ارشد ژئومورفولوژي ، دانشکده جغرافيا، دانشگاه تبريز علي رضايي - کارشناس ارشد سنجش ازدور و GIS، دانشکده جغرافيا، دانشگاه تبريز پذيرش مقاله : ١٣٩٣/١١/٢٠ تأييد نهايي : ١٣٩٤/٠٤/٢١ چکيده نيمرخ طولي رودخانه يافته هاي با ارزشي را در مورد تحول و تغييرات محيط هاي رودخانه اي در طول زمان در پي داشته است .
شوم و همکاران (٢٠٠٢) به جزئيات بيشتري در مورد پاسخ رودخانه ها به فعاليت هاي تکتونيکي پرداختند و اين طور بيان کردند که عکس العمل رودها به دو صورت متفاوت يعني به صورت کج شدگي طولي ( Longitudinal tilting) و کج شدگي عرضي ( Lateral tilting) نمايان مي گردد و به طورکلي هر تغيير شکلي به ميزان ٢-٣ ميلي متر در سال قادر به خلق پديده هاي غير نرمال ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ١Goldrick ٢Bishop ٣Duvall ٤اين مدل از رابطه بين لگاريتم شيب در محور عمودي و لگاريتم طول درمحور افقي به دست مي آيد.
لذا هدف اصلي در اين تحقيق مطالعه ويژگي هاي نميرخ طولي آبراهه و نقش و اثر ليتولوژي و تکتونيک بر روي آن در محدوده رودخانه اوجان چاي مي باشد.
به لحاظ زمين شناسي شاخص ترين سازند در اين حوضه مربوط به فرآورده هاي آتشفشاني سهند به سن پليوسن – پليوستوسن مي باشد که در امتداد گسل تبريز و در بخش مياني حوضه نيز کشيده شده است ،بنام مجموعه آتشفشاني کرتاسه نام گذاري شده است .
در زير حوضه هاي ٨،٩و ١٠ همان طور که شکل نيمرخ نشان مي دهد و اعداد جدول ١، شاخص V براي اين سه زير حوضه بيشترين مقدار به دست آمد.