چکیده:
بررسی تجربۀ ارزیابی علم، فناوری و نوآوری (STI) در کشور نشان میدهد که در ابعاد مختلف سیاستی، نهادی، قانونی و فرهنگی چالشهای بسیاری وجود دارد. این مقاله با هدف ریشهیابی دلایل ناکارآمدی تجربۀ فعلی و شناسایی ابعاد بافتاری حاکم بر ارزیابی STI در کشور، عارضهیابی نواقص موجود را پی میگیرد. به این منظور، تجربیات مشابه ارزیابی ملی STI در پنج سطح نظام، چارچوب، نگاشت، الگو و فرایندِ ارزیابی بهصورت نظاممند تحلیل و جایگاه ایران در مقایسه با سایر کشورها تعیین شده است. نتایج مطالعات اسنادی، پیمایش میدانی و شواهد تجربی نشان میدهد که یکی از گلوگاههای اصلی عدم کارآمدی نظام ارزیابی ملی STI، رویکرد الگوی شاخصمحور مبتنی بر کنترل هزینهکرد سازمانهای دستاندرکار بوده است؛ لذا در این مقاله الگوی مطلوب ارزیابی، که مبتنی بر تلفیق رویکردهای شاخصمحور و عملکردگرا است، با هدف ایجاد یادگیری و امکان تخصیص بهینۀ منابع در نظام موجود، بهصورت مفهومی طراحی شده است. نتایج توسعۀ الگو همراه با انتخاب 45 گونۀ شاخصی و براساس سه گروه سازمانی، پنج حوزۀ تخصصی و سه نوع نتیجۀ عملکردی حاصل شده است که درمورد هر سازمان به یک داشبورد ارزیابی عملکرد مشتمل بر پنج نمودار راداری ختم میشود. داشبورد طراحیشده از طریق ارزیابی عملکرد سه نهاد دانشگاهی (دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شاهد) اعتبارسنجی شده است. نتایج این ارزیابی با خروجی الگوی پیشین مقایسه شده است و مؤید تأثیر جدی الگوی ارزیابی بر تحلیل نتایج سیاستگذاری و مدیریت سطح کلان حوزۀ STI است.
خلاصه ماشینی:
نتايج مطالعات اسنادي، پيمايش ميداني و شواهد تجربي نشان ميدهد که يکي از گلوگاه هاي اصلي عدم کارآمدي نظام ارزيابي ملي STI، رويکرد الگوي شاخص محور مبتني بر کنترل هزينه کرد سازمان هاي دست اندرکار بوده است ؛ لذا در اين مقاله الگوي مطلوب ارزيابي، که مبتني بر تلفيق رويکردهاي شاخص محور و عملکردگرا است ، با هدف ايجاد يادگيري و امکان تخصيص بهينۀ منابع در نظام موجود، به صورت مفهومي طراحي شده است .
از سوي ديگر، به علت پراکندگي شديد مراکز سياست گذار علم و فناوري در ايران ، در سال هاي اخير هر يک از آن ها تلاش کرده اند نظام هاي ارزيابي خاص خود را طراحي و پياده سازي نمايند، اما در سال ١٣٨٨، مجلس نخستين گام قانوني را براي ايجاد يک نظام ارزيابي ملي برداشت و کليۀ سازمان ها، دانشگاه ها، مراکز پژوهشي و شرکت هاي دولتي را موظف ساخت که گزارش عملکرد بودجه هاي STI خود را هر سه ماه يک بار به وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري گزارش دهند تا اين وزارتخانه بتواند يک گزارش ملي سالانه را به مجلس ارائه کند (دبيرخانۀ شوراي عالي عتف ، ١٣٩٥).
نتايج اين بررسي نشان داد که جايگاه فعلي نظام ارزيابي STI کشور به تفکيک سطوح پنج گانۀ پيش گفته از اين قرار است : ـ هدف از نظام طراحي شده ، تدوين گزارش عملکرد ساليانۀ پژوهش و فناوري دستگاه هاي اجرايي در قالب ارزيابي پسيني است ، بنابراين به نظر ميرسد که کارکرد فعلي آن صرفا نظارتي ِ است .