چکیده:
بعد از اجرای موفق شرکتهای تعاونی صاحب نظران اقتصاد سرمایهداری و سوسیالیستی کوشیدهاند، تا به نوعی این شرکتها را بخشی از مکتب اقتصادی خویش معرفی کنند. در این نوشتار بررسی خواهیم کرد که ماهیت و اصول اقتصاد تعاونی به کدام یک از نظامهای اقتصادی نزدیکتر است.
شرکت تعاونی سازمانی است از واحدهای اقتصادی که به میل و اراده شخصی افراد تشکیل میشود، براساس اصل تساوی و برای تحقق هدف اقتصادی تعیین شده به فعالیت میپردازند. ماهیت اقتصاد تعاونی نه سرمایهداری است و نه سوسیالیستی، بلکه تشکیلاتی است که از طریق اقداماتی بیطرفانه به هدفهای مختلف سیستمهای اقتصادی خدمت مینماید. بلکه این شرکتها سازمانهایی هستند که با روشهای خاصی که مبتنی بر اصول تعاون است، اداره میشوند. و با شرکتهای سهامی از بسیاری جهات متفاوت است. نظام اقتصاد تعاونی، اقتصادی ارزشی و اخلاقی است که با مبانی بینشی و ارزشی نظام سرمایهداری مباینت دارد. با استفاده از آموزههای اسلامی میتوان مبانی بینشی و ارزشی برای آن تدوین و از آن دفاع کرد.
خلاصه ماشینی:
فرانس هلم با توجه به مفاهيم مختلف تعاوني تعريف نسبتا جامعي از شرکت هاي تعاوني کرده است : «شرکت تعاوني سازماني است از واحدهاي اقتصادي که به ميل و اراده شخصي افراد تشکيل ميشود و براساس اصل تساوي و براي تحقق هدف اقتصادي تعيين شده به فعاليت ميپردازند.
بحث درباره جايگاه اقتصاد تعاوني نسبت به نظام اقتصاد سرمايه داري همچنان ادامه يافت و در کنگره سال ١٩٣٢ بدون اينکه به پاسخ روشني براي پرسش پيش گفته دست يابند، اعلام شد که در اتحاديه بين المللي تعاون به سوي تمام تعاونيهاي حقيقي باز است .
اقتصاد سرمايه داري براساس مباني بينشي و ارزشي خود و بر پايه اصول متخذ از آن مباني (اصالت فرد، اصالت مالکيت فردي مطلق ، اصل آزادي مطلق اقتصادي، اصل رقابت اقتصادي و اصل عدم مداخله دولت در روابط اقتصادي مردم )، در عمل به اين سمت رفت که تمام مازاد توليد، اختصاص به سرمايه دارد و نيروي کار فقط دستمزد ثابت دريافت ميکند.
البته فعالان اقتصادي در کنار حق بهره مندي از رقابت براي حفظ موقعيت خود در برابر بنگاه هاي نظام سرمايه داري، با مسئوليت هايي نيز رو به رو هستند که عمل به آنها لازم است .
٣- براساس اصل رفتاري تعاون ، توجه به جامعه ، مسئوليت پذيري اجتماعي و ديگر خواهي يکي از اصول اقتصاد تعاوني است ، در حالي که فردگرايي و اصالت فرد از شاخصه هاي اصلي نظام سرمايه داري است .