چکیده:
از آن زمان که رینولد نیکلسن در مقالة خود با عنوان نویسندۀ ایرانی پیشرو دانته به وجود پارهای از شباهتها میان کمدی الهی دانته و منظومة سیرالعباد سنایی اشاره کرد، این باور که دانته در خلق اثر جاودانة خود از منظومة سنایی تأثیر پذیرفته است به ذهن برخی متبادر شد. انتشار کتاب معروف محقق عربیدان اسپانیایی میگل آسین پالاسیوس با نام فرجام شناسی اسلامی و کمدی الهی [i]و پیدا شدن دو نسخة خطی کهن از کتاب معراج محمد (ص) به زبان لاتین در کتابخانۀ آکسفورد و به زبان فرانسوی در کتابخانة ملی پاریس موجب قوت گرفتن این باور شد. رویکرد این تحقیق که نگارش آن را بایسته میسازد و آن را از دیگر آثار مشابه متفاوت میکند بر این اساس است که نگارندگان کوشیدهاند تا حدی که ساختار مقالة پژوهشی اجازه میدهد تمام منابعی را که در زبانهای عربی، لاتین، یونانی و پارسی به صورت درزمانی بر دو اثر برگزیده تأثیرگذار بودهاند بررسی کنند و سهم آنها را به اختصار در شکلگیری این دو کتاب نامآور نشان دهند. از سوی دیگر تأکید مقالة حاضر بر خلاف آثار مشابه که نقد آنها در این مقاله مطمح نظر است، بر همسانیها یا دگرسانیهای ظاهری و محتوایی این دو اثر نیست، بلکه بر آن بودهایم که آثار و منابعی را که به ایجاد مضامین همسان یا یکسان انجامیدهاند از میان دهها اثری که در اختیار دو مؤلف بودهاند بازنماییم.
When Reynold Alleyne Nicholson mentioned some similarities between Dante's Divine Comedy and Sana’i’s Seyr al-‘ebad in his article "A Persian forerunner of Dante", the belief that Dante has been influenced, in the creation of his eternal work, by the Sanai’s opus came into some minds. The publication of the famous book of Spanish scholar Miguel Asin Palacios La escatologia musulmana en la «Divina Comedia» and the discovery of two old Latin and French manuscripts of Prophet Muhammad`s Me’raj (Liber scalae Machometi) in the Oxford library and the National Library of Paris fortified this belief. The approach of this research, which differentiates it from similar studies, is analyzing briefly the contribution of Arabic, Latin, and Persian sources that have influenced diachronically the two mentioned works. On the other hand, the emphasis of the present article, contrary to the similar works, does not affect the similarities or differences in the thematic structure of these two works, but we tried to analyze the most important sources that produced similar or identical themes in the works of both authors.
خلاصه ماشینی:
رویکرد این تحقیق که نگارش آن را بایسـته مـیسـازد و آن را از دیگر آثار مشابه متفاوت میکند بر این اساس است کـه نگارنـدگان کوشـیده انـد تـا حدی که ساختار مقالۀ پژوهشی اجازه میدهد تمام منابعی را که در زبان های عربـی، لاتـین ، یونانی و پارسی به صورت درزمانی بر دو اثر برگزیده تأثیرگذار بوده اند بررسی کنند و سـهم آن ها را به اختصار در شکل گیری این دو کتاب نام آور نشان دهند.
بهره برداری دیگر سنایی از تمثیل ، نشان دادن هیأت افرادی است که صفتی خاص بـدانان نســبت داده شــده اســت ؛ بــرای نمونــه در بیــان صــفت حقــد، صــورت افــرادی را کــه براین صفت اند مینمایاند: دیو دیدم بسـی در آن منـزل چشم بر گردن و زبان در دل رخ چو گام سمند بـا سـندان دل چو کام نهنـگ بـا دنـدان همچو مال یتیم بیرون خوش لیــک هنگــام آزمــون آتــش (همان ٢٧) اما دانتـه فـزون بـر کـاربرد بسـیار انگشـت شـمار تمثیـل بـرای نمایانـدن مفـاهیم کلـی (سرود نخست کمدی الهی) از این ابزار به گونه ای کاملاً دگرسـان سـود جسـته اسـت و آن این که وی از تمثیل همچون دستآویزی برای ضربه زدن و تباه کردن چهـرة انسـان هـایی کـه وجود تاریخی داشته و برخی از آنان حتی در زمان شاعر هنوز زنده بوده انـد، بهـره مـیبـرد.
(نیکلسن ٥١:١٣٢٣) برای پاسخ به بحث مطرح شده در بالا در این بخـش سـعی بـر آن اسـت کـه بـا تأییـد احتمال تأثیر منابع قدیم تر بر هر دو کتاب امکان تأثیرگذاری مستقیم سنایی بر دانته باتوجه بـه شواهد نفی گردد.