چکیده:
نخبگان سیاسی، نقش اساسی در صورتبندی و جهت‌دهی به گفتمان‌ها دارند؛ به‌گونه‌ای که یکی از نقش‌های نخبگان، پویش نهادینگی سیاسی و بسط حوزه سیاست و مشروعیت‌بخشیدن به پویایی‌ها و تحولات سیاسی در قالب گفتمان‌هاست. برای این منظور، نخبگان سیاسی دا‌‌ل‌های گفتمان پیشین را با طردکردن، به حوزه گفتمانگونگی سوق داده و گفتمان جدید را حول دال مرکزی بنا می‌کنند. از طرفی، سیاست‌خارجی ازجمله حوزه‌هایی است که تحت تاثیر تحولات داخلی کشورها و دگرگونی گفتمانی حاکم بر آن متحول می‌شود. بر این اساس غلبه گفتمان اعتدال در دهه 1390، موجب تحول در رویکرد سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران شد. در این راستا، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که نخبگان سیاسی چه تاثیری بر شکل‌گیری، صورتبندی و جهت‌دهی به گفتمان حاکم در دوران روحانی داشته‌اند؟ برای بررسی این موضوع، از یک رویکرد تلفیقی، با کاربست دو نظریه نخبگان و تحلیل گفتمان بهره برده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان اعتدال با غلبه و اثرگذاری نخبگان حوزه سیاست‌خارجی، اساسا به یک خورده‌گفتمان در عرصه سیاست‌خارجی با محوریت دال مرکزی «تعامل با جهان خارج» فروکاسته شد. از این جهت، این گفتمان نه در تقابل با کلیت گفتمان پیشین، بلکه در تخاصم با وجوه تقابلی و ماجراجویانه آن در حوزه سیاست‌خارجی به ویژه در ارتباط با غرب شکل گرفت و توانست در دهه 1390 به گفتمانی هژمونیک تبدیل شود. با خروج ایالات‌متحده امریکا از برجام و حوادث پس از آن، این گفتمان سلطه هژمونیک خود را از دست داده و به حاشیه رانده شد
Political elites play a key role in formation and orientation of discourses; one of the roles of the elites is to dynamize political institutionalization and expands the field of politics and legitimize political dynamics and developments in the form of discourses. On the other hand, foreign policy is one of the areas that is changing under the influence of internal developments in countries and the changing discourse that governs it. Accordingly, the coming to power of Rouhani and the dominance of the discourse of moderation in the 1390s, caused a change in the foreign policy approach of the Islamic Republic of Iran. In this regard, the present study seeks to answer the question that what effect have the political elites had on its formation and orientation in foreign policy? To this issue, an integrated approach has been used; elite theory and discourse analysis. This study shows that the ruling of the Rouhani’s discourse (moderation) with the domination foreign policy elites, was reduced to a foreign policy discourse centered on the central sign of "interaction with the outside world". Therefore, this was formed not in opposition to the whole of the previous discourse, but in opposition to its confrontational and adventurous aspects in foreign policy, especially in relation with West. Thus, with the withdrawal of the United States from JCPOA, this discourse lost its hegemonic dominance and was pushed to the margins.
خلاصه ماشینی:
واژه‌های کلیدی: نخبگان سیاسی، گفتمان اعتدال، حسن روحانی تاریخ دریافت: 31/05/1400 تاریخ بازبینی: 12/10/1400 تاریخ پذیرش: 20/11/1400 فصلنامه روابط خارجی، سال 13، شماره 4، پیاپی 52، زمستان 1400، صص 903-935 مقدمه نخبگان سياسي همواره نقش اساسی در شكل‌گيري، صورتبندی و جهت‌دهی به گفتمان‌ها 1 دارند؛ به‌گونه‌اي كه يكي از نقش‌هاي اساسی نخبگان، پويش نهادينگي سياسي و بسط حوزه سياست و مشروعيت بخشيدن به ارزش‌ها، رفتارها و حتی نهادهای جدیدی است که در قالب گفتمان‌های جدید تبیین می‌شوند.
محمدیان و رضایی نیز در پژوهشی با عنوان «تبیین سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره حسن روحانی از منظر نظریه پیوستگی جیمز روزنا»، مفهوم تعامل سازنده و مؤثر با جهان به صورت عام و ارتباط آن با گفتمان اعتدال‌گرایی در عرصه سیاست‌خارجی دولت حسن روحانی به صورت خاص را مورد مطالعه قرار می‌دهند.
در واقع، احمدی‌نژاد و نخبگان همسو با او، علاوه بر اینکه در مسائل جهانی سعی کردند از طریق ارتباط با برخی قدرت‌های نوظهور (مثل چین) و کشورهای در حال توسعه (همچون برزیل، آرژانتین و ترکیه) نقش‌آفرینی کنند و از این طریق حیاط خلوت‌های قدرت‌های بزرگ را مورد هدف قرار دهند (به ویژه در حوزه روابط با کشورهای حوزه آمریکای مرکزی و لاتین)، هنجارها و قواعد حاکم بر نظام بین‌المللی موجود را نیز به چالش می‌کشیدند؛ چرا که اساس این گفتمان بر تقسیم‌بندی جهان بر اساس، سلطه‌گر/ مظلوم و زور/ عدل است.
نتیجه‌گیرى در پژوهش حاضر تلاش شد تا ضمن معرفی اجمالی از نظریه نخبگان و تحلیل گفتمان (با تأکید بر رویکرد لاکلا و موف)، با کاربست یک رویکرد تلفیقی (از این دو نظریه)، برای بررسی و تحلیل نقش نخبگان سیاسی در صورتبندی و جهت‌دهی به گفتمان حاکم بر حوزه سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران در بازه زمانی دهه 1390 (دولت‌های یازدهم و دوازدهم) استفاده شود.
(
, 
, 
)
